نحوه رانندگی با خودرو اتوماتیک

ورود تکنولوژی گیربکس‌های اتوماتیک به‌صورت تیراژ انبوه به صنعت خودرو، بار سنگینی از دوش جامعه برداشت. این گیربکس‌ها نه تنها در انتخاب دنده مناسب به کمک راننده آمدند و از خستگی سفر کاستند، بلکه به‌صورت مستقیم در کاهش حجم تصادفات جاده ای تاثیر مستقیم داشتند.

اما با شنیدن نام اتوماتیک، بسیاری تصور می‌کنند که دیگر نیازی به هیچ دقت و توجهی نیست، چراکه این گیربکس‌های هوشمند هر خطایی را از سوی راننده نادیده می‌گیرند یا اصلاح می‌کنند، اما این‌طور نیست. گیربکس اتوماتیک همانند هر ابزار دیگر نیازمند داشتن سواد و دانش کافی برای استفاده و همچنین محتاج سرویس و رسیدگی‌های منظم است. رانندگی با خودرو اتوماتیک در استفاده روزمره بایدها و نبایدهای خاص خود را دارد تا ضمن استفاده صحیح از این تکنولوژی، بر طول عمر سیستم انتقال نیروی خودرو افزوده شود.

نکات مهم برای رانندگی با خودرو اتوماتیک

برای رانندگی با خودرو اتوماتیک بایدها و نبایدها و توجه به آنها الزامی است.

۱- پیش از استارت پیشرانه از قراگیری اهرم دنده در وضعیت P یا N اطمینان حاصل کنید. خودروهای اتوماتیک جز در این دو حالت روشن نخواهند شد، اما بهتر است پیش از استارت از وضعیت شیفتر یا اهرم دنده مطمئن شوید.

۲- با پای چپ خود خداحافظی کنید. اصول و استاندارد پای راست برای گاز و ترمز و پای چپ برای کلاچ در گیربکس‌های اتوماتیک نیز صدق می‌کند. با این تفاوت که در خودروهای دارای گیربکس اتوماتیک، دیگر خبری از پدال کلاچ نیست. پس پای چپ خود را فراموش کنید و از سر راه کنار بگذارید و فقط با پای راست رانندگی کنید.

۳- هرگز پیش از انتخاب دنده مورد نظر گاز ندهید. هرگز پیش از آنکه دنده منتخب درگیر نشد و ضربه کوچک آن را در اتاق خودرو احساس نکردید، گاز ندهید. گاز دادن همزمان یا پیش از درگیرشدن دنده در حالت سکون به معنای درگیرشدن دنده منتخب در دور موتور فراتر از استاندارد و مجاز و بروز ضربه ناگهانی به ادوات داخلی گیربکس است. این مورد اگر به عادت بدل شود می‌تواند سرعت فرسایش صفحات کلاچ داخلی گیربکس و قطعات متحرک نظیر چهارشاخ گاردان و سه‌شاخ پلوس را به شکل چشمگیری افزایش دهد.

۴- پیش از انتخاب دنده در آغاز حرکت، ترمز را بگیرید. گرفتن ترمز در بسیاری از خودروها نه‌تنها موجب رهاشدن قفل اهرم دنده می‌شود، بلکه در شرایط نامناسب نظیر ساسات بودن پیشرانه در هوای سرد (دور موتور بالا)، سرازیری یا سربالایی، از جهش ناگهانی و ناخواسته خودرو جلوگیری و از بروز حوادث پیشگیری می‌کند.

۵- به هنگام حرکت در کفی یا سرازیری، گیربکس را خلاص نکنید. قطعات درونی گیربکس‌های اتوماتیک از لحظه آغاز حرکت دارای سرعت داخلی هماهنگ و ارتباطات پیوسته هستند، خلاص کردن گیربکس موجب ناهماهنگی و بروز آسیب داخلی می‌شود.

۶- در صورت خرابی خودرو را از چرخ متحرک (متصل به گیربکس) بکسل نکنید. در صورت نیاز به بکسل خودرو از چرخ متحرک، بهتر است چهارشاخ گاردان باز کنید یا از خودروبر (جرثقیل کفی) استفاده کنید. آسیب بکسل کردن گیربکس حتی در حالت خلاص چیزی شبیه خلاص‌کردن خودرو اتوماتیک در سرازیری (و حتی به مراتب بدتر) است.

۷- در توقف کمتر از ۳ دقیقه گیربکس را خلاص نکنید. گیربکس اتوماتیک دارای شیرهای متعدد هیدرولیک-مکانیکی (هیدرومکانیک) یا هیدرولیک-الکتریکی (هیدروالکتریک) است که با هر بار تغییر در وضعیت اهرم دنده، عمل می‌کنند. هزینه تعمیرات و جایگزینی این شیرها بسیار زیاد است.

۸- هرگز پاور لانچ (Power Launch) نکنید. نگه داشتن پدال ترمز و فشردن همزمان پدال گاز به منظور افزایش ناگهانی راندمان توربین برای بهبود در شتابگیری خودرو اگرچه در عمل شدنی و موثر است، اما به شکل خیره‌کننده‌ای از عمر مفید گیربکس کم می‌کند و بعضا با آسیب‌های شدید داخلی همراه است.

۹- هرگز تا پیش از توقف کامل خودرو، اقدام به تعویض دنده نکنید. تعویض دنده از جلو به عقب یا برعکس به هنگام تحرک خودرو در جهت مخالف، بار اضافه و ضربه قابل توجهی به گیربکس وارد می‌آورد. این موضوع در خصوص معکوس کشیدن ناهماهنگ و خارج از موعد نیز صدق می‌کند.

۱۰- ترجیحا تا زمان گرم شدن گیربکس (بین ۱۵ تا ۳۰ دقیقه رانندگی معمولی شهری) از وارد آوردن فشار به گیربکس (شتاب‌گیری سریع یا معکوس سنگین) خودداری کنید.

بهبود تکنولوژی در گیربکس اتوماتیک مدرن

با پیشرفت تکنولوژی و بروز خطاهای بسیار در رانندگی با گیربکس اتوماتیک از سوی راننده‌های مختلف، شرکت‌های خودروسازی به استفاده از سیستم‌های هوشمندتر و پیچیده‌تر الکترونیکی روی آوردند تا از بروز خطاهای رایج و آسیب‌زا برای گیربکس‌های اتوماتیک‌ گران‌قیمت جلوگیری کنند. در این بخش به مهم‌ترین تغییرات ایمنی انجام‌شده برای افزایش سلامت و طول عمر این گیربکس‌ها می‌پردازیم.

۱- تقریبا در تمامی خودروهای اتوماتیک جدید، بدون فشردن پدال ترمز و قرارگیری وضعیت دنده در P یا N، خودرو به هیچ عنوان روشن نمی‌شود. همچنین تا پیش از گرفتن ترمز، گیربکس از ورود به دنده منتخب سرپیچی می‌کند.

۲- گیربکس‌های جدید تا پیش از توقف کامل اجازه تغییر دنده از D به R یا برعکس را به راننده نمی‌دهند. همچنین در صورت فراهم نبودن شرایط معکوس دادن، از انجام این کار سر باز می‌زنند.

۳- گیربکس‌های جدید با همکاری میان ECU و TCU (کامپیوتر پیشرانه و گیربکس) و محدود کردن دور موتور، به راننده اجازه پاورلانچ کردن نمی‌دهند.

۴- گیربکس‌های دو کلاچ خشک جدید (نظیر تیگو ۷ نسل اول) به‌صورت اتوماتیک و در سرعت‌های بسیار پایین و در آستانه توقف، به‌صورت اتوماتیک گیربکس را خلاص و با رها کردن ترمز، مجدد گیربکس را درگیر می‌کنند.

نکات خاص در اتوماتیک های خاص

برخی گیربکس‌ها به‌صورت مشخص و منحصر به فرد در مواجه با برخی رفتارها و خطاهای انسانی بسیار حساس هستند. در این بخش کمی دقیق‌تر به نقطه ضعف این گروه از گیربکس‌ها و آسیب‌های رایج احتمالی در آن‌ها ناشی از نوع رانندگی با خودرو اتومات می‌پردازیم.

گیربکس AT گاورنری

گیربکس‌های اتوماتیک فاقد TCU (بدون کامپیوتر) به گیربکس گاورنری معروف هستند. با وجود مشهور بودن به جان‌سختی، دوام زیاد و توان انتقال گشتاور قابل توجه، این دست گیربکس‌ها به بروز خطا در تغییر وضعیت اهرم دنده به هنگام حرکت یا معکوس اشتباه، بسیار حساس هستند. در غیاب TCU، راننده باید بسیار آگاه و حواس‌جمع باشد تا هنگام تغییر دنده یا دادن معکوس، از بروز اشتباه احتمالی که منجر به شکستگی قطعات داخلی و سایش بیش از حد صفحات کلاچ می‌شود، جلوگیری کند.

گیربکس ضریب متغیر (CVT)

چه از نوع خشک تسمه لاستیکی در موتورسیکلت‌ها و چه از نوع تر (روغنی) دارای زنجیر فولادی در خودروها، گیربکس‌های ضریب متغیر به شتاب‌گیری ناگهانی بسیار حساسیت دارند. بزرگ‌ترین نقطه ضعف این گیربکس‌ها گاز دادن و لانچ ناگهانی، مخصوصا در شرایط وزنی نامتعارف (سنگین بودن خودرو) یا در سربالایی‌ها است. در نتیجه با این دست گیربکس‌ها مخصوصا از حالت سکون، به‌صورت کم‌شتاب حرکت کنید و برای دستیابی به شتاب ثانویه و سرعت بالاتر، فرصت دهید.

گیربکس دوکلاچه خشک (Dry DCT)

این دست گیربکس‌ها تنها در خودروهای اسپرت سبک نظیر محصولات خانواده آلفا رومئو (جولیتا، میتو و 4C) و همچنین نسل اول تیگو ۷ به کار گرفته شدند. به دلیل شرایط جغرافیایی کوهستانی و ترافیک سنگین بسیاری از شهرهای ایران، این گیربکس‌ها به سرعت داغ می‌کردند و با بروز خطاهای متعدد در عملکرد گیربکس مواجه می‌شدند، همچنین عملا دارای طول عمر بسیار پایین و هزینه تعمیرات بالا بودند. اگرچه گیربکس دوکلاچه خشک دیگر در بازار ایران عرضه نمی‌شود، اما برای رانندگی با ماشین اتومات مجهز به این دست گیربکس‌ها، تا جای ممکن از تردد در زمان ترافیک بپرهیزید و در توقف بیشتر از یک دقیقه، مخصوصا در سربالایی، ترجیحا گیربکس را خلاص کنید.

سرویس و نگهداری گیربکس اتوماتیک

گیربکس‌های اتوماتیک چند برابر گران‌تر، پیچیده‌تر و حساس‌تر از گیربکس‌های دستی هستند. با این حال در صورت استفاده صحیح و رانندگی با خودرو اتوماتیک به‌شکل درست، می‌توانند سالیان طولانی بدون ایراد ایفای نقش کنند. بهترین راه در درمان مشکلات گیربکس‌های اتوماتیک، رسیدگی منظم و انجام سرویس‌های دوره‌ای است.

۱- حداقل سالی ۲ تا ۴ بار سطح و کیفیت روغن گیربکس اتوماتیک خودرو خود را چک کنید. روغن سالم باید صورتی رنگ یا قرمز روشن، کاملا شفاف و فاقد پودر شناور باشد. در صورت کم بودن سطح روغن، دلیل نشتی و هدر رفت روغن را بیابید و بلافاصله به مقدار لازم به آن روغن اضافه کنید.

۲- در کیفیت و گرید مناسب روغن گیربکس هرگز صرفه‌جویی نکنید. همواره روغن را از بهترین برند و بالاترین کیفیت ممکن تهیه کنید.

۳- تغییر رنگ روغن از صورتی (قرمز روشن) به قرمز مایل به قهوه‌ای تا حدودی طبیعی و نشان‌دهنده طول عمر روغن است. اگر موعد تعویض روغن سر رسیده است، حتما آن را تعویض کنید.

۴- اگر روغن گیربکس کف کند و ترکیبی شبیه به میلک شیک توت‌فرنگی (صورتی مایل به سفید به همراه کف) ایجاد کند، به این معنا است که رطوبت زیادی به مسیر روغن راه یافته و باید در اولین فرصت روغن را تعویض کرد.

۵- اگر رنگ روغن بیشتر قهوه‌ای تیره باشد تا صورتی یا درون آن ذرات ریز شناور وجود داشته باشد، باید در اولین فرصت روغن را عوض کرد. وجود ذرات شناور تا حدودی طبیعی و نشان‌دهنده سایش استاندارد میان صفحات کلاچ درون گیربکس است. اگر این ذرات براق و فلزی از نوع فرومگنت (Ferromagnetic/فلزاتی که به آهنربا می‌چسبند) باشد، به این معنا است که گیربکس نیازمند تعمیر اساسی است.

۶- در صورت سررسید موعد تعویض روغن گیربکس بر اساس گذر زمان یا میزان کارکرد خودرو، بدون در نظر داشتن رنگ، کیفیت و شفافیت، حتما روغن را تعویض کنید. حتی اگر روغن کاملا طبیعی و بدون بو و رنگ نامتعارف باشد.

۷- در هر دوره تعویض روغن گیربکس، حتما فیلتر پمپ روغن گیربکس را نیز تعویض کنید و درِ گیربکس را به خوبی بشویید.

۸- در صورت بروز رفتار عجیب و غریب ناگهانی از گیربکس خودرو، نظیر صداهای ناهنجار، لرزه اتاق، عدم توانایی در حرکت، تنبل شدن و عدم تعویض به موقع دنده، بلافاصله از حرکت بایستید و سطح روغن گیربکس را بر اساس استاندارد شرکت خودروساز بررسی کنید.

نحوه بررسی سطح روغن گیربکس

شیوه بررسی میزان روغن موجود در گیربکس خودروها در میان خودروسازان تا حدودی متفاوت است. اما رایج‌ترین روش آن است که معمولا گیربکس باید کاملا گرم باشد. به این ترتیب که ابتدا پیش از روشن کردن پیشرانه، نشانگر سطح روغن را بیرون بکشید و از وجود روغن به میزان کافی اطمینان حاصل کنید. در این حالت (پیشرانه و گیربکس در دمای محیط) این روغن باید در بخش Cool (سطح کافی در زمان خنک بودن گیربکس) قرار داشته باشد.

سپس خودرو را روشن کنید و حداقل به مدت ۱۵ تا ۳۰ دقیقه در کوچه پس‌کوچه‌های شهر (و نه اتوبان) رانندگی کنید تا گیربکس با هر بار حرکت و توقف، چندبار اقدام به تعویض دنده کند. سپس نشانگر روغن را بیرون بکشید و خوب تمیز کنید. پس از گرم شدن گیربکس، یک نفر باید در حالت سکون، اهرم دنده را بر روی D، سپس N، بلافاصه R و در نهایت روی P قرار دهد. با این پیچیدگی در دنده‌های D و R به اندازه ۳ ثانیه مکث کند. به محض قرار گرفتن گیربکس در وضعیت P، شخص دوم باید نشانگر را در جای خود قرار دهد و پس از مکث کوتاه، مجدد بیرون بکشد و سطح روغن را چک کند.

در این نوع تست، روغن گیربکس کاملا گرم و منبسط و با تعویض دنده بین D و R، تمام مسیرهای روغن کاملا پر شده است. در این حالت سطح روغن باید روی Full قرار بگیرد. هرگز روغن گیربکس را بیش از حد پر نکنید و به هیچ عنوان اجازه ندهید که از سطح ADD (نیاز به افزودن روغن) پایین‌تر برود.

پر کردن روغن پس از تعمیر کامل گیربکس

هر گیربکس در تناسب به مدل خودرو دارای ظرفیت روغن مشخص است. به عنوان مثال گیربکس TH350 جنرال موتورز به‌صورت استاندارد حدود ۳.۸ لیتر ظرفیت روغن دارد، اما این ظرفیت تنها مربوط به کارتر روغن خود گیربکس است و نه مدار گردش روغن. در صورت در نظر گرفتن مدار کامل از کارتر به درون ساعت گیربکس، بین صفحه‌ها، داخل لوله‌های رفت و برگشت به رادیاتور روغن و…، همین گیربکس در حدود ۹ لیتر گنجایش روغن دارد.

در نتیجه هنگام تعمیر کامل گیربکس و شستشوی مدار روغن، باید ابتدا در حدود ۷ لیتر روغن را به داخل لوله ورودی روغن (محل قرارگیری نشانگر سطح روغن) روانه کنید. سپس پیشرانه را روشن کنید و به پمپ روغن گیربکس فرصت دهید تا روغن را در تمام مسیر پخش کند. در این مرحله و در حالت سکون، رویه چک کردن سطح روغن را اجرا کنید تا تمام مدار پر از روغن شود. سطح روغن را بررسی کنید و لیتر هشتم را نیز اضافه کنید. از این پس به آرامی با خودرو در کوچه پس‌کوچه‌ها حرکت کنید تا گیربکس گرم شود. سپس مراحل چک کردن سطح روغن را اجرا کنید و به اندازه نیاز روغن به گیربکس اضافه کنید تا سطح آن به Full برسد.

نویسنده: شهاب انیسی