نحوه دوگانه سوز کردن خودرو

از اواسط دهه هفتاد شمسی، خودروهای گازسوز به بازار کشورمان راه پیدا کردند. اولین سوخت از نوع CNG بود و بعدها گاز LPG نیز به سوخت‌های خودرویی اضافه شد. در سال‌های اخیر تبلیغات زیادی برای تشویق مردم به خرید خودروهای دوگانه سوز و تشویق آنها به گازسوز کردن خودروهای بنزینی شده است که مهم‌ترین دلایل این کار کاهش مصرف بنزین و افزایش استفاده از گاز در کنار کاهش آلایندگی تولیدی توسط خودروهاست. دوگانه سوز کردن خودرو به روش ساده‌ای انجام می‌شود که البته در طول دو دهه اخیر، کمی تغییرات در این کار باعث بهبود عملکرد خودروهای دوگانه‌سوز شده است.

مراحل گازسوز کردن خودرو

برای گازی کردن خودروهای بنزینی از کیت‌های آماده استفاده می‌شود. این مجموعه قطعات، شامل تمام قسمت‌هایی است که برای دوگانه سوز کردن خودروهای بنزینی نیاز است. یک بخش از این قطعات، شامل قسمت‌های الکترونیکی و یک بخش دیگر، شامل مخزن و لوله‌های مرتبط با آن است. قسمت دیگر هم شامل مجموعه قطعاتی می‌شود که برای تبدیل و رساندن گاز به داخل موتور خودرو است. قابل ذکر است که مجموعه این قطعات در خودروهای گازی CNG و LPG وجود دارد و فقط در ساختار قطعات با هم تفاوت‌هایی دارند.

نصب مخزن

یکی از قسمت‌های عملیات دوگانه سوز کردن خودرو، نصب مخزن و قطعات آن است. مخزن در صندوق عقب یا زیر خودرو نصب می‌شود تا با کمک لوله‌های مسی و آلومینیومی باریکی که برای این کار آماده می‌شود، گاز به رگولاتور سوخت برسد. برای نصب مخزن از پایه مخزن استفاده می‌شود که به‌صورت آماده برای تمام سایزهای مخازن وجود دارد. همچنین از مخازن با ابعاد مختلف برای خودروهای گوناگون استفاده می‌شود.

مخازن گاز CNG معمولا از فولاد و به‌صورت یکپارچه ساخته می‌شوند که همین قضیه باعث وزن زیاد آنهاست. البته مخازن کامپوزیتی نیز برای گاز CNG وجود دارد که وزن بسیار کمتری دارند؛ اما استفاده از آنها چندان رایج نیست. مخازن گاز LPG به دلیل فشار بسیار کمتر این گاز، وزن کمتر و قیمت پایین‌تری دارند.

محل قرارگیری نازل سوخت برای سوخت‌گیری که به اصطلاح پُرکن نام دارد، روی بدنه یا داخل صندوق عقب و حتی داخل محفظه موتور نصب می‌شود تا گاز از جایگاه به داخل مخزن روانه شود.

سیم کشی و قطعات مربوط به برق سیستم

یک بخش دیگر از مجموعه قطعات و کیت دوگانه سوز کردن خودروهای بنزینی، بخش الکتریکی و برقی آنهاست که شامل سیم‌ها، کلید تغییر وضعیت سوخت، بخش کنترل‌کننده که کارکردی شبیه به ECU موتور دارد و… می‌شود. این بخش مسئولیت دارد تا مثل سیم‌کشی اصلی موتور، تمام دستورات و کارهای لازم برای یک پاشش دقیق و مناسب را انجام دهد.

بخش قطعات مکانیکی

اما گازی که از سمت مخزن و با دستور بخش الکترونیک به سمت موتور خودرو می‌رود، باید کاهش فشار را تجربه کند تا برای سوخت‌وساز در پیشرانه قابل استفاده باشد. گاز وارد رگولاتور سوخت می‌شود و کاهش فشار زیادی را تجربه می‌کند. همچنین رگولاتور با گردش آبی که از سمت رادیاتور می‌آید، این گاز بسیار خنک را گرم می‌کند تا از یخ‌زدگی آن جلوگیری شود. دیگر قسمت این بخش، شامل درجه نمایشگر فشار گاز، لوله‌ها و شلنگ‌ها، شیر برقی، میکسر گاز و… هست. ضمن اینکه یکی از مهم‌ترین قسمت‌ها نازل‌های سوخت هستند.

در نسل‌های اول کیت‌های دوگانه سوز خودرو، از یک میکسر در دهانه ورودی هوا به موتور استفاده می‌شد و گاز بعد از ترکیب با هوا، به سمت موتور می‌رفت. این سیستم هرچند که ارزان‌تر است؛ اما افت توان در آن بیشتر و کیفیت کاری آن نیز پایین‌تر است. اما در نسل‌های بعدی کیت‌های دوگانه سوز کردن خودرو، از سیستم MPFI استفاده شد. به این معنی که برای هر سیلندر یک نازل جداگانه قرار داده شده است تا گاز را به مقدار دقیق و در زمان دقیق تزریق کند.

فرق گاز CNG و LPG و LNG

هرچند که در کشورمان فقط گاز CNG برای خودروها مجاز است و گاز LPG به‌صورت غیرقانونی فروخته می‌شود؛ اما در دیگر کشورها، از گاز LNG نیز استفاده می‌شود. گاز CNG همان گاز شهری است که به‌صورت بسیار فشرده در مخازن خودرویی، ذخیره می‌شود و گاز LPG نیز همان گاز مایع است که در گذشته در سیلندرهای کوچک و بزرگ برای پخت‌وپز در خانه‌ها نیز به کار می‌رفت و امروزه نیز در صنایع و مشاغلی مثل جوشکاری، صافکاری و ایزوگام هم کاربرد دارد. اما گاز LNG همان گاز سی ان جی به‌صورت مایع است که امکان ذخیره‌سازی دارد و خطرات آن از گاز CNG کمتر است. در برخی از کشورهای اروپایی از این سوخت حتی برای خودروهای تجاری نیز استفاده می‌شود و سوختی پاک است.

ثبت نام برای دوگانه سوز کردن خودرو

برای گازسوز کردن خودروها هم می‌توان به سامانه ایجادشده از سوی دولت مراجعه کرد و هم می‌توان به‌صورت شخصی به یکی از مراکز مجاز و کارگاه‌های دوگانه سوز کردن خودروها رفت. تفاوت در این دو روش هم در این است که در حالت دولتی، می‌توان از کمک‌هزینه‌های دولت استفاده کرد که البته مقدار بنزین ماهانه در کارت سوخت نصف می‌شود. این در حالی است که در حالت هزینه شخصی، تغییری در مقدار شارژ ماهانه کارت سوخت به وجود نخواهد آمد.

تعمیر و نگهداری خودروهای گازسوز

تمام قسمت‌های مربوط به سیستم گاز LPG و CNG قابل تعمیر است و تنها قسمتی که تعمیر نمی‌شود و دستکاری و تعمیر آن بسیار خطرناک است، مخزن آنهاست. سیستم برقی این کیت‌ها شامل قطعاتی می‌شود که می‌توان آنها را تعمیر و جایگزین کرد که البته خرابی این بخش نیز بسیار کم است. بیشترین خرابی در بخش قطعات مکانیکی دیده می‌شود. کثیفی فیلترها، خرابی شیرهای برقی، پاره شدن پرده دیافراگم رگولاتور، پوسیدگی و نشت آب و گاز از رگولاتور، خرابی میکسر، خرابی سوزن‌های نازل و… از شایع‌ترین ایراداتی است که در هر دو سیستم گازسوز CNG و LPG دیده می‌شود. از جمله ایرادات برقی این سیستم نیز معمولا خرابی دکمه تغییر وضعیت است که باعث می‌شود تا تغییر سوخت بین گاز و بنزین به درستی صورت نگیرد.

اهمیت سلامت سیستم برق در خودروهای دوگانه

یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی که در زمان گازسوز کردن خودرو به آن توجه ویژه‌ای می‌شود، بخش برق موتور و سیستم جرقه‌زنی آن یعنی شامل کویل، وایر و شمع است. سیستم گاز نسبت به بنزین به سلامت جرقه و قدرت آن، حساسیت بیشتری دارد و به همین علت هم ایراد در این بخش در زمان استفاده از گاز، بیشتر خود را نشان می‌دهد. معمولا وجود ایراد در سیستم برق، با کاهش قدرت ماشین و همچنین خروج دود سیاه از اگزوز و انفجار درون مسیر اگزوز یا اصطلاحا عطسه‌کردن موتور خود را نشان می‌دهد.

خودروهای گازسوز در دیگر کشورها

برخلاف تصور بسیاری از افراد، خودروهای دوگانه سوز در کشورهای اروپایی، آسیایی و آمریکا وجود دارد و حتی برخی از شرکت‌های تجاری‌ساز بزرگ دنیا مثل ایویکو، مرسدس بنز و ولوو، برنامه‌های زیادی برای عرضه خودروهای سنگین با سوخت LNG دارند و چندین محصول از این شرکت‌ها در بازارهای دنیا عرضه شده است. همچنین سیستم گازی کردن خودروهای بنزینی نیز در بسیاری از کشورها وجود دارد و فقط مختص به کشور ما یا کشورهای در حال توسعه نیست.

هزینه گازسوز کردن خودروها

این روزها، هزینه گازی کردن خودروها در حدود ۴ تا ۸ میلیون تومان می‌شود که یکی از عوامل موثر در این بازه قیمتی، نوع و اندازه مخزن است. همچنین نوع کیت و سازنده آن نیز در این اختلاف قیمت تاثیر دارد. دولت همچنین شرایط و تسهیلاتی برای تشویق مردم به دوگانه سوز کردن خودروها در نظر گرفته است و از آنجایی که کاهش هزینه طی‌شده با گاز نسبت به بنزین قابل توجه است، هزینه داده‌شده توسط مالکان نیز به مرور به آنها برگشت داده می‌شود.

مزایای دوگانه سوز کردن خودرو

خودروهای دوگانه‌سوز به خاطر داشتن یک سوخت اضافه، قابلیت پیمایش بیشتری دارند و نیاز به توقف در طول مسیر و سوخت‌گیری در آنها کمتر است. ضمن اینکه در صورت بروز ایراد در یک سیستم سوخت‌رسانی، امکان حرکت خودرو با سوخت دوم نیز ممکن است و خودرو زمین‌گیر نمی‌شود.

هزینه پیمایش خودرو با گاز، خصوصا گاز CNG بسیار کمتر از بنزین است که هزینه اولیه تجهیز خودرو به سیستم گازسوز، به مرور زمان به جیب مالک بازمی‌گردد.

در صورت افزایش تعداد خودروهای گازی، مصرف بنزین نیز کاهش پیدا می‌کند و هزینه‌های تولید آن نیز می‌تواند در دیگر نقاط کشور مورد استفاده قرار بگیرد.

همچنین آلایندگی سوخت گاز کمتر از بنزین است.

افزایش تمایل مالکین به سمت دوگانه‌سوز کردن خودروها، هم باعث صرفه اقتصادی برای مالکان خودرو و هم منجر به افزایش اشتغال‌آفرینی می‌شود.

هرچند که گاز LPG خطرناک محسوب می‌شود؛ اما برخلاف تصور، گاز CNG برای استفاده در خودرو، بسیار ایمن است و خطر آتش‌سوزی آن در تصادفات حتی از بنزین نیز کمتر است. چرا که هم مخزن بسیار مقاومی دارد و هم به راحتی در فضا پخش می‌شود و مثل بنزین در محل ضربه و تصادف باقی نمی‌ماند.

معایب دوگانه سوز کردن خودرو

برای دوگانه‌سوز کردن خودروها باید یک مخزن اضافه روی خودرو نصب شود. این کار باعث افزایش وزن خودرو می‌شود و همچنین کاهش فضای بارگیری در صندوق عقب یا قسمت بار را به همراه دارد.

هم گاز LPG و هم گاز CNG به خوبی بنزین با موتور خودرو سازگار نیستند و باعث واردشدن آسیب به بخش‌هایی از موتور می‌شود.

ضمن اینکه در حالت کار با گاز، خصوصا گاز CNG، شاهد کاهش توان موتور نیز خواهیم بود.

اضافه‌شدن یک مسیر سوخت‌رسانی دیگر به خودرو باعث افزایش استهلاک و نیاز بیشتر به تعمیر و نگهداری بخش‌های اضافه‌شده می‌شود.

برای دوگانه‌سوز کردن نیاز به هزینه است و هزینه‌های تعمیر و نگهداری این سیستم نیز اضافه می‌شود.

افزایش وزن خودرو به خاطر اضافه‌شدن تجهیزات باعث افزایش مصرف سوخت در حالت بنزین و افزایش آلایندگی می‌شود.

علت ممنوعیت گاز LPG برای خودرو

گاز LPG در جریان تقطیر نفت خام و تولید بنزین به دست می‌آید و به همین دلیل، هزینه‌های زیادی صرف تولید آن می‌شود. از طرفی این گاز برای مصارف خاص مثل منازل مسکونی فاقد لوله‌کشی گاز، مشاغلی مثل صافکاری و جوشکاری تامین می‌شود و در دسترس قرار می‌گیرد که استفاده از آن در خودروهای شخصی، فشار مالی به دولت وارد می‌کند. به همین خاطر، دولت نیز عرضه این گاز را به‌صورت آزاد و گسترده انجام نمی‌دهد و از مالکان خودروها می‌خواهد که از گاز CNG که در تمام جاده‌ها و شهرها به وفور یافت می‌شود، استفاده کنند.

علت علاقه دولت به گازی کردن خودروها

در کشورمان، تلاش و تبلیغات زیادی برای استفاده از خودروهای گازسوز می‌شود. قیمت این گاز در مقایسه با بنزین، پایین است و همین قضیه یکی از نکات جذاب برای استفاده از این سوخت است. گاز CNG در زمان استخراج نفت و همچنین از منابع و سفره‌های زیرزمینی گاز، به دست می‌آید و باید به‌سرعت در کل کشور تزریق شود و مورد استفاده قرار گیرد. چرا که نمی‌توان آن را انبار و ذخیره کرد.

از طرفی، معمولا برخی از سفره‌های زیرزمینی به صورت مشترک بین کشورها هستند که هر کشوری که بتواند سهم بیشتری از این گاز برداشت کند، سود بیشتری کرده است که لازمه برداشت بیشتر نیز، امکان استفاده و توزیع بیشتر است. چرا که همان‌طور که گفته شد، امکان ذخیره‌سازی این گاز به صورت اقتصادی وجود ندارد.

همچنین می‌توان گاز CNG را به دیگر سوخت‌ها و مخصوصا بنزین نیز تبدیل کرد که این کار در پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌ها انجام می‌شود.

از طرفی، افزایش استفاده از گاز CNG باعث کاهش مصرف بنزین و در نتیجه کاهش هزینه‌های دولت در رابطه با واردات بنزین، خواهد شد و این صرفه‌جویی می‌تواند در توسعه و ساخت پالایشگاه‌ها برای تبدیل گاز به بنزین و دیگر محصولات نیز استفاده شود.

همچنین گاز، سوخت پاک‌تری از بنزین است که امروزه آلایندگی ناشی از سوخت‌های فسیلی یکی از مشکلات بزرگ در دنیاست.

جمع بندی

خودروهای دوگانه‌سوز قدیمی مشکلات زیادی داشتند که خرابی سرسیلندر و کاهش چشمگیر قدرت آنها باعث شده بود تا خودروهای گازی در بین مردم چندان محبوب نباشند. اما کیت‌های دوگانه‌سوز امروزی که از نوع تزریق چندنقطه‌ای هستند، مشکل کاهش قدرت و خرابی سرسیلندر را تا حد بسیار زیادی رفع کرده‌اند.

دوگانه‌سوز کردن خودروها هم باعث کاهش آلایندگی می‌شود و هم هزینه‌های تولید بنزین را کاهش خواهد داد. ضمن اینکه گاز تولیدی در کشور نیز باید به نوعی مصرف شود که خودروهای گازسوز از چندین جهت، یکی از بهترین مصرف‌کنندگان هستند.

سوالات متداول

چرا تغییر و دستکاری در مخزن گاز CNG خطرساز است؟

گاز CNG با فشار بسیار بالای ۲۰۰ اتمسفر، درون مخزن تزریق و فشرده می‌شود. کوچک‌ترین دست‌کاری در مخازن تحت‌فشار این گاز باعث می‌شود تا کپسول آن مثل یک بادکنک با فشار بسیار زیادی منفجر شود. چرا که جوشکاری قابلیت تحمل این فشار زیاد را ندارد و مخازن این گاز به صورت یکپارچه تولید می‌شوند.

تست مخازن گاز به چه صورت است؟

برای تست مخزن گاز، آن را در یک محیط مخصوص شبیه استخر، قرار می‌دهند. مخزن را بیشتر از حد استاندارد آن زیر فشار می‌برند و اگر مخزن دچار اشکال نشد، آن را تایید می‌کنند.

آیا آلایندگی گاز از بنزین و دیزل کمتر است؟

به‌طور کلی، گازها دارای آلایندگی کمتری از بنزین و گازوییل هستند و به همین خاطر هم دولت‌ها تمایل دارند تا در کنار تشویق مردم به خرید خودروهای برقی، آن‌ها را به سمت گازسوز کردن خودروهای بنزینی نیز سوق دهند.

نویسنده: علیرضا داودی