تولید در سال جاری به گواه تولیدکنندگان در بدترین شرایط خود قرار دارد. در حوزه خودرو با وجود این‌که در سال جاری قرار است ۱.۷میلیون دستگاه توسط تولیدکنندگان داخلی تولید شود، اما شاهد عواملی هستیم که تولید را به‌شدت کاهش داده‌اند. زنجیره تامین خودروسازان برای تولید نیازمند واردات مواد اولیه و همچنین قطعات نیمه‌ساخته از خارج هستند. اما روند واردات به ایران، دلیل شرایط اقتصادی و بین‌المللی به‌مراتب طولانی‌تر از سایر کشورها انجام می‌شود. بوروکراسی پیچیده و کارشکنی در این روند باعث شده است کاری که باید ظرف ۱۰ روز انجام شود، چند ماه زمان ببرد.
بر اساس گفته تولیدکنندگان حوزه قطعات، از ابتدای سال جاری تا هفته پیش، هیچ ثبت‌سفارشی از سوی وزارت صمت برای واردات مواد اولیه مورد نیاز تولید خودرو انجام نشده است. این یعنی سه‌ماه از سال بدون هیچ دستاورد تولیدی از بین رفته است. به فرض اگر همین فردا ثبت‌سفارش انجام شود با پروسه‌های طولانی بررسی، تخصیص ارز، سفارش به شرکت خارجی و رسیدن به گمرک و ترخیص از آن، در بهترین حالت ۵ماه و اگر در این بین اتفاقات ریز و درشت دیگر رخ دهد؛ ۷ماه زمان خواهد برد تا کالای ثبت‌سفارش‌شده به کشور برسد.
یعنی اگر فردا ثبت‌سفارش انجام شود، احتمالا اواخر آبان‌ماه یا حتی دی‌ماه مواد اولیه به دست تولیدکننده خواهد رسید. اما متاسفانه از بین رفتن زمان، تبدیل به امری عادی شده است. با این شرایط اصولا چگونه قرار است به تولید ۱.۷میلیون دستگاه خودرو دست پیدا کنیم؟ این در شرایطی است که با شروع فصل گرما در کشور شاهد قطعی برق شهرک‌های صنعت در یک روز مشخص هستیم و احتمالا روند تولید بیش از پیش آسیب خواهد دید. در همین زمینه با ابراهیم دوستزاده، عضو هیات‌مدیره انجمن صنایع همگن قطعه‌سازی به گفت‌وگو پرداختیم.
روند تولید در صنعت قطعه و خودروسازی طی سال ماه اخیر به چه صورت بوده است؟ آیا شاهد کاهش تولید بوده‌ایم؟
به‌طور کلی روند تولید طی سه ماه گذشته کاهشی بوده است. اگر مسائل ارزی و مشکلات مالی و مطالبات معوق قطعه‌سازان از خودروسازان همین‌طور ادامه داشته باشد، قطعا طی ماه‌های آینده شاهد کاهش بیشتر تولید خودرو خواهیم بود. در این میان، آن‌چه ریسک کاهش تولید را دوچندان می‌کند، بحث ثبت‌سفارش و تخصیص ارز است. اکثر قریب به اتفاق زنجیره تامین تا هفته قبل نتوانسته بودند واردات مواد اولیه موردنیاز خود را در سامانه جامع تجارت ثبت کنند. پروسه عجیب و غریبی باید برای ثبت‌سفارش و تایید سازمان صمت استان انجام شود. مثلا این‌که سازمان صمت باید کنترل کند، میزان ثبت‌سفارش بالاتر از سال قبل نباشد. البته ۲۰درصد مازاد بر سال قبل را میپذیرند، به شرط این‌که میزان ثبت از پروانه بهرهبرداری شما بیشتر نشود.
این روند چه تاثیری بر فعالیت شرکت‌ها داشته است؟
این موضوع کار را برای شرکت‌هایی که طرح توسعه دارند و ممکن است مشتریان آن‌ها افزایش تیراژ داشته باشند، سخت کرده، در سال جهش تولید قرار داریم و طرح‌های خودروسازان افزایشی بوده است. به همین نسبت نیاز به واردات مواد اولیه توسط قطعه‌سازان بیشتر بوده است.
اما مشکلاتی از این قبیل باعث شده تقریبا تمام خریدهای خارجی مواد اولیه تا هفته گذشته کاملا قفل بماند. تقریبا سه‌ماه سال را از دست داده‌ایم و زنجیره تامین و قطعه‌ساز ما نتوانسته‌اند ثبت‌سفارش و تخصیص ارز برای نیازهای خود انجام دهند. یعنی متناسب با نیازهای فعلی خود و همگام با برنامه افزایش تولید خودرو در سال جاری ثبت‌سفارش واردات مواد اولیه انجام نشده است. این روند قطعا در ماه‌های آتی تاثیر بسیار بیشتری بر کاهش تولید خواهد داشت.
یعنی در سه‌ماه نخست هیچ ثبت‌سفارشی برای واردات مواد اولیه انجام نشده است که به مرحله تخصیص ارز رسیده باشد؟
تا هفته پیش که هیچ ثبت‌سفارشی از سوی زنجیره تامین برای واردات مواد اولیه انجام نشده است.
روند زمانی برای رسیدن مواد اولیه به شرط این‌که همه چیز طبق روال پیش برود، چقدر به طول خواهد انجامید؟
در بهترین شرایط بین پنج تا هفت‌ماه زمان خواهد برد تا مواد اولیه تولید به ما برسد.
با این شرایط که هیچ ثبت‌سفارشی انجام نشده، چه شرایطی برای تولید قطعه و درنهایت خودرو پیش خواهد آمد؟
در این خصوص خیلی مکاتبه کرده‌ایم. وقتی ثبت‌سفارش انجام می‌شود، بررسی آن حدود ۲ماه طول میکشد. بعد از آن باید تخصیص ارز انجام شود و ۲۰روز فرصت داریم که نقدینگی خرید را تامین کنیم.
بعد از آن باید به سازنده خارجی سفارش بدهیم و پول را واریز کنیم. آن سازنده خارجی باید شروع به تولید کند و آن را ارسال کند تا به گمرک بیاید و بعد از آن روند ترخیص از گمرک آغاز می‌شود. بنابراین اگر همین امروز اقدام کنیم در بهترین شرایط ۵ ماه زمان می‌برد که به مواد اولیه موردنیاز تولید دست پیدا کنیم. بنابراین در شرایط فعلی اگر ثبت‌سفارش انجام شود احتمالا اواخر آبان مواد اولیه به ایران خواهد رسید!
در شرایط فعلی تولید چگونه به کار خود ادامه می‌دهد؟
فعلا تولیدکنندگان از ذخیره مالی خود استفاده می‌کنند و تولید را ادامه می‌دهند. اما تا همیشه که این ذخیره وجود ندارد که این یکی از معضلات است. برخی تولیدکنندگان به سبب اعتباری که نزد سازنده خارجی دارند، این مواد را خریداری کرده‌اند و برخی از آن‌ها در گمرک قرار دارد. اما با این روند، حیثیت و اعتبار تولیدکننده‌ای که طرف خارجی به او اعتماد کرده و مواد اولیه را ارسال کرده است، زیر سوال می‌رود. محموله در گمرک قرار دارد، اما هنوز ثبت‌سفارش و به تبع آن تخصیص ارز انجام نشده است. این باعث می‌شود تولیدکننده نتواند مطالبات طرف خارجی را به موقع پرداخت کند.
وزارت صمت در این میان چه نقشی دارد و در حال انجام چه کاری است؟
درحال‌حاضر سامانه جامع تجارت تبدیل به یک چالش برای قطعه‌سازان شده است. با این‌حال معتقدم اگر مشکلات این سامانه رفع شود، می‌تواند به شفاف‌سازی مصرف ارز کمک کند. گلوگاه‌های کنترلی ایجاد شده‌اند تا ارز دست مصرف‌کننده واقعی برسد و به‌دست دلالان یا افرادی که عمق ساخت داخلی کمی دارند، نیفتد.
در انجمن از این جهت با وزارت صمت کاملا همسو هستیم. اما مشکل ما روی زمان است؛ تازمانی‌که سامانه به‌طور کامل و جامع تست نشده و مشکلات اولیه آن رفع نشده است، نباید کار متوقف شود. بلکه باید مانند شرایط قبل و البته با تشدید کنترل‌ها برای مدت زمان مثلا شش‌ماهه ادامه پیدا کرده و همزمان در این شش ماه سامانه مراحل آزمایشی را طی می‌کرد و مشکلات آن مشخص می‌شد. در این صورت، تولید متوقف نمی‌شد و افراد زنجیره تامین دغدغه توقف خط تولید نداشتند. اما متاسفانه کار متوقف شده است به امید این‌که این سامانه جواب بدهد.
هر سامانه ای در هر جای دنیا راه اندازی شود، باید یک دوره آزمایشی را طی کند و به‌صورت پایلوت یوزِرها از آن استفاده کنند تا باگ‌های آن مشخص شود. این سامانه دست تولیدکننده را در پوست گردو گذاشته است و قطعا در ماه‌های آینده با توقف خط تولید یا کاهش تولید مواجه خواهیم بود.