آب روغن قاطی کردن ماشین؛ علائم و پیامدهای آن

پیشرانه خودرو یک پمپ پرفشار قوی دارای مدارهای مجزا برای مایعات در چرخش است که هرگونه ارتباط نامناسب میان این مدارها، موجب برهم خوردن تناسب و نحوه عملکرد نهایی پیشرانه می‌شود که معمولا با آسیب دیدگی جدی همراه است.

مخلوط شدن آب (مایع خنک کننده پیشرانه/کولانت) با روغن موتور که به آن آب روغن قاطی کردن ماشین می‌گویند، یکی از رایج‌ترین و خطرناک‌ترین ترکیباتی است که ممکن است در پیشرانه‌های احتراق داخلی نوع آب خنک (Water Cooled) اتفاق بی‌افتد. آب روغن قاطی کردن خودرو پیامدهایی دارد که به موتور خودرو آسیب می‌رساند.

مسیر آب و روغن ماشین

در بلوک و سرسیلندر پیشرانه‌های احتراق داخلی، دو مسیر مجزا برای عبور دو مایع مختلف برای ایفای دو نقش کاملا متمایز (و بعضا مشابه) وجود دارد. یکی از این مسیرها، برای عبور کولانت برای خنک کردن دمای کلی پیشرانه و مسیر دیگر برای عبور روغن موتور به منظور روانکاری قطعات دارای اصطکاک است.

در بسیاری از بخش‌های بلوک و سرسیلندر، این دو مسیر با فاصله بسیار کمی از یکدیگر تعبیه شده و از کنار هم عبور می‌کنند. اگرچه ساختار چدنی یا آلومینیومی بلوک و سرسیلندر با در نظر داشتن جدایی مطلق این دو سیال طراحی و تولید شده‌اند، اما همچنان برخی ایرادهای رایج و همچنین نادر، می‌تواند منجر به ورود یکی از این دو مایع به مسیر دیگری (یا تداخل هر دو مسیر با یکدیگر) و آسیب‌های بیشتری را باعث شود.

این مهم معمولا با اصطلاح عمومی آب روغن قاطی کردن ماشین شناخته می‌شود که یکی از بدترین اتفاقات ممکن برای یک پیشرانه احتراق داخلی است. معمولا زمانی که در کولانت خودرو روغن مشاهده کنید، احتمال دیده شدن کولانت در مسیر روغن نیز بسیار زیاد است. همین موضوع یعنی از یک جای مشخص، این دو مدار با یکدیگر ترکیب شده‌اند و دیگر از هم مستقل نیستند.

نحوه آب روغن قاطی کردن ماشین

می‌دانیم که ترکیب دو سیال روغن و آب بدون استفاده از ترکیبات شیمیایی و استفاده از امولسیون‌کننده (Emulsifier) غیر ممکن است. پس چرا زمانی که موتور ماشین آب و روغن قاطی می‌کند، روغن واقعا در ساختار آب حل می‌شود؟ مخلوط نسکافه‌ای رنگ نهایی که از ترکیب آب با روغن سوخته داخل پیشرانه به وجود می‌آید، یک ترکیب کامل نیست. در حقیقت این ترکیب در شیمی با نام امولسیون (امولشِن/Emulsion) شناخته می‌شود که به معنای ترکیب ناقص دو مایع غیر قابل حل در یکدیگر است.

در نتیجه اگر آب و روغن ترکیب‌شده در پیشرانه را چند ساعت در داخل یک ظرف و فضای آزاد بگذاریم، آب به آهستگی ته‌نشین می‌شود و به دلیل داشتن چگالی بیشتر به کف ظرف می‌رود و روغن با داشتن چگالی کمتر، روی آن را می‌گیرد. تا جایی که با یک ترکیب کاملا جدا از هم رو به رو خواهیم بود. همچنین اگر مخلوط را کمی حرارت دهیم، آب با داشتن نقطه تبخیر بالاتر به سرعت از روغن جدا و وارد فضای اطراف می‌شود و روغن خالص در انتهای ظرف باقی می‌ماند.

اما درون پیشرانه به دلیل وجود قطعات دورانی با سرعت بسیار زیاد، آب و روغن به اندازه‌ای در هم مخلوط و تنیده می‌شود که امولسیون نهایی برای چند ساعت شبیه به یک ترکیب نسکافه‌ای کامل جلوه می‌کند. به این حالت آب روغن قاطی کردن می‌گویند.

دلایل آب روغن قاطی کردن ماشین

ترکیب آب و روغن در پیشرانه تنها چند مرجع مشخص دارد که همگی تنها در اثر بروز ایرادهای ابتدایی و بعضا پیش پا افتاده، در صورت عدم توجه و رسیدگی می‌توانند به یک تعمیر پرهزینه و گران‌قیمت بدل شوند.

آسیب دیدن واشر سرسیلندر

یکی از مهم‌ترین قطعات در پیشرانه‌های احتراق داخلی (مخصوصا نمونه آب‌خنک) واشر سرسیلندر به حساب می‌آید. وظیفه این واشر نه‌تنها آب‌بندی محفظه احتراق و جلوگیری از فرار تراکم احتراق درون سیلندر است، بلکه به‌صورت همزمان وظیفه دارد تا مدار گردش کولانت و روغن در بلوک و سرسیلندر را از یکدیگر جدا نگه‌ دارد. بروز هرگونه آسیب به واشر بر اثر درست سفت نشدن پیچ‌های سرسیلندر (عدم استفاده از ابزار دقیق نظیر تورک رنچ)، نیم‌سوز شدن واشر، سوختن واشر سرسیلندر یا تاب برداشتن سرسیلندر و بلوک بر اثر افزایش شدید حرارت پیشرانه (جوش آوردن ماشین)، می‌تواند به آب‌بندی ناقص واشر و ترکیب آب و روغن بی‌انجامد.

خراب شدن خنک کن روغن

بسیاری از خودروهای جدید، ماشین‌های مدل بالا و اسپرت، در محل نصب فیلتر روغن به یک رادیاتور کوچک مجهز هستند که دارای مدار گردش آب به منظور کاهش دمای روغن موتور است. روغن‌خنک‌کن‌هایی که از گردش کولانت برای کنترل دمای روغن موتور استفاده می‌کنند، دارای یک یا چند اورینگ لاستیکی یا واشرهای آب‌بندی هستند تا مدار گردش کولانت را از مدار گردش روغن جدا نگه دارند. خرابی این سیستم آب‌بندی می‌تواند موجب ترکیب آهسته یا ناگهانی آب و روغن در پیشرانه شود.

بروز ترک در سرسیلندر یا بلوک

این موضوع بیشتر در میان خودروهای قدیمی و مخصوصا نمونه‌های دارای سرسیلندر یا بلوک چدنی رواج دارد. خستگی فلز، تنش‌های متعدد، انقباض و انبساط مکرر در درازمدت (تکرار چند باره جوش آوردن پیشرانه یا گرم نکردن پیشرانه در فصل سرد) می‌تواند به بروز ترک‌های ریز در بخش‌های ضعیف‌تر بلوک و سر‌سیلندر شود. این ترک‌های ریز در درازمدت و بر اثر حرارت هم رشد می‌کند و گسترش می‌یابد و هم با بروز انبساط بر ضخامت آن‌ها افزوده می‌شود. اگر این ترک در نزدیکی مسیر آب و روغن روی دهد، احتمال ورود این دو سیال به مدار یکدیگر بسیار زیاد است.

علائم آب روغن قاطی کردن ماشین

اگر حجم ترکیب آب و روغن کم باشد، ممکن است در مدت زمان کوتاه متوجه آن نشوید. حتی ممکن است که با بروز آسیب محسوسی نیز همراه نباشد. اما اگر این میزان آب روغن قاطی کردن زیاد باشد، هم نشان‌دهنده بروز آسیب جدی به یکی از بخش‌های مطرح شده است و هم آن‌که می‌تواند با علائم عجیب و غیر عادی همراه باشد.

کاهش سطح کولانت رادیاتور

ممکن است خودرو با نرخ نسبتا کم اما به‌صورت پیوسته با کاهش کولانت مواجه شود. به این صورت که مجبور باشید به‌صورت هفتگی یا ماهیانه، مقدار اندکی آب به مدار کولانت پیشرانه اضافه کنید. این در حالی است که خودرو جوش نمی‌آورد و رفتار غیر عادی به همراه ندارد و هیچ خبری از چکه و نشتی در مدار کولانت نیست.

تغییر رنگ کولانت

اگر کولانت پیشرانه به‌صورت روتین و منظم تعویض شود، رنگ آن (حتی در پیشرانه‌های ساخته‌شده از چدن) با توجه به نوع کولانت استفاده‌شده باید سبز فسفری روشن یا قرمز روشن باشد و به هیچ عنوان با ذرات معلق و لجن مانند همراه نباشد. در صورت رویت لجن چرب یا کف کرده، باید هرچه سریع‌تر احتمال ترکیب آب و روغن را بررسی کنید. وجود اندکی پودر آهن زنگ‌زده (ذرات نارنجی رنگ) در داخل رادیاتور در پیشرانه‌های چدنی طبیعی است. اما این ذرات به هیچ عنوان نباید چرب یا کف‌کرده باشند.

تغییر رنگ روغن موتور

زمانی که دریچه کوچک روی در سوپاپ (محل ریختن روغن موتور) یا گیج روغن را باز می‌کنید، باید شاهد روغن قهوه‌ای رنگ یا سیاه رنگ (روغن سوخته) باشید. اگر این رنگ به جای قهوه‌ای تیره یا سیاه، به رنگ نسکافه‌ای یا کرمی دارای حباب (به صورت کف‌کرده) باشد، به معنای ورود آب به مدار روغن، اصطلاحا آب روغن قاطی کردن است. توجه داشته باشید که دیدن اندکی بخار آب، به‌صورت قطرات جدا از روغن (قطرات ریز آب در کنار روغن سیاه یا قهوه‌ای) مخصوصا در فصول سرد سال کاملا طبیعی است و تحت عنوان کاندِنسِیشن (Condensation) یا میعان شناخته می‌شود که به دلیل تبدیل رطوبت طبیعی موجود در محیط به قطرات مایع بر اثر کاهش دمای شدید در پیشرانه رخ می‌دهد. این میعان با گرم شدن پیشرانه از میان می‌رود و دیگر قطرات جداگانه آب را بر روی دریچه درسوپاپ یا گیج روغن نخواهید دید.

خروج بخار سفید رنگ از اگزوز یا در سوپاپ

همه پیشرانه‌های احتراق داخلی (حتی پیشرانه تازه‌تعمیر یا نو)، به‌صورت طبیعی با کمی روغن‌سوزی مواجه هستند که به پدیده کاملا نرمال و طبیعی بلو بای (Blow-By/فرار طبیعی میزان اندکی از تراکم احتراق درون سیلندر) معروف است. در نتیجه دیده شدن میزان بسیار اندک بخار روغن از حفره‌های بالایی پیشرانه (مثلا از دریچه در سوپاپ) در پیشرانه‌های کارکرده تا حدودی طبیعی است. اما اگر این میزان قابل توجه و پرفشار باشد (مخصوصا در فصل زمستان که حجم بخار بیشتر به چشم می‌آید)، می‌تواند علائمی مبنی بر ورود آب به مدار روغن باشد.

توجه داشته باشید که در فصل سرد سال خروج بخار آب از اگزوز خودرو (مخصوصا در دقایق ابتدایی روشن شدن پیشرانه) کاملا طبیعی است. این بخار بر اثر میعان رطوبت محیطی در داخل اگزوز خودرو ایجاد می‌شود که با داغ شدن مسیر اگزوز، کم‌کم بخار و از اگزوز خارج می‌شود. همچنین یکی از خروجی‌های طبیعی حاصل از فرایند احتراق سوخت در پیشرانه، عنصر آب است. در نتیجه وجود اندکی بخار در مسیر خروجی اگزوز کاملا طبیعی است، اما این میزان نباید خیره‌کننده و چشم‌گیر باشد و مخصوصا در آب و هوای گرم اصلا نباید به چشم بی‌آید.

کاهش سطح روغن موتور

ترکیب آب و روغن به معنای فرار این دو سیال به مدار گردش غیر استاندارد است. در نتیجه ممکن است در بررسی سطح روغن موتور خود، شاهد افت مکرر آن باشید و نیاز باشد تا به روغن موتور اضافه کنید. کم شدن سطح روغن موتور معمولا از نشتی و چکه کردن یا تشدید پدیده طبیعی بلو بای (Blow-By) و تبدیل شدن آن به یک ایراد نشات می‌گیرد که موجب افزایش میزان روغن‌سوزی طبیعی پیشرانه می‌شود. با این حال، احتمال تخلیه روغن در مدار کولانت نیز بسیار زیاد است.

پیامدهای آب روغن قاطی کردن ماشین

چرا پدیده ترکیب آب و روغن (آب روغن قاتی کردن) تا این اندازه خطرناک است؟ چرا این پدیده می‌تواند تا مرز تعمیر کامل پیشرانه با هزینه گزاف نیز پیش رود و به یک کابوس تبدیل شود؟

دلیل آن است که آب (کولانت) موجب اکسید شدن قطعات فلزی نظیر میلنگ، گژن پین، دیواره سیلندر، لیفترها و سایر قطعات فلزی درون پیشرانه می‌شود که در حقیقت باید با روغن در تماس باشند. از آن مهم‌تر، آب نه‌تنها خاصیت روان‌کنندگی ندارد، بلکه به دلیل داشتن چگالی بیشتر از روغن، به کف کارتر می‌رود و پمپ روغن پیشرانه به جای ارسال روغن موتور به سمت قطعات حساس، آب را پمپ می‌کند. ترکیب شدن کولانت با روغن به معنای افت شدید در کیفیت روانکاری روغن و تسریع بسیار شدید اصطکاک و حرارت بسیار زیاد میان قطعات است.

در نتیجه به هنگام مخلوط شدن آب (کولانت) با روغن موتور، اولین جایی که آسیب می‌بیند یاتاقان‌های ثابت و متحرک به‌کاررفته در اتصالات میلنگ و شاتون است. همچنین گردش روغن در مسیر میل‌سوپاپ‌ها موجب خوردگی شدید در قطعات حساس نظیر میل‌سوپاپ و لیفترها می‌شود. همچنین، پدیده آب روغن قاطی کردن در شرایط پر فشار باعث بروز مشکلات بسیار ترسناک‌تر و پرهزینه یعنی یاتاقان زدن (قفل کردن و سایش بسیار شدید یاتاقان) یا شاتون زدن (کج شدن یا شکستن شاتون) می‌شود.

تعمیر آسیب‌دیدگی شدید در این موارد نیازمند باز کردن و تعویض کامل قطعات به همراه هزینه‌های تراشکاری است که افزایش چشم‌گیر اجرت تعمیرات و هزینه قطعات، تنها بخش کوچکی از دردسرهای آن است. به همین دلیل «آب و روغن قاطی کردن» یکی از بدترین کابوس‌هایی است که ممکن است برای مالک یک خودرو پیش آید.

پیشگیری از آب روغن قاطی کردن

بهترین کار برای جلوگیری از وقوع آب روغن قاطی کردن خودرو (پدیده ترکیب آب و روغن)، پیشگیری از آن است. تلاش کنید تا با برقراری ارتباط روحی بیشتر با وسیله نقلیه خود، انجام به موقع سرویس‌های دوره‌ای و همچنین بازدید منظم (حداقل ماهی یک بار) از مجموعه فنی زیر کاپوت خودرو نظیر حجم و کیفیت کولانت رادیاتور، اندازه دقیق، کیفیت و رنگ روغن موتور، بروز نشتی و چکه از زیر خودرو، صدای پیشرانه، بوی اگزوز و… درک بیشتری از رفتار طبیعی و غیر طبیعی خودرو خود پیدا کنید.

این ارتباط روحی که از دانش فنی کسب‌شده در گذر زمان حاصل می‌شود، حداقل می‌تواند شما را از بروز رفتارهای غیر عادی پیشرانه آگاه کند تا با مراجعه هرچه زودتر به مکانیک، تنها با تعویض یک دست واشر سرسیلندر و یک کف‌تراشی ساده، از بروز ایرادهای جدی‌تر با هزینه سنگین‌تر نظیر تعمیر کامل پیشرانه جلوگیری کنید.

نویسنده: شهاب انیسی