تاریخچه سایپا ؛ بررسی مسیر عجیب از ژیان تا اطلس

سایپا یکی از دو خودروساز دولتی و بزرگ کشور ما است که همیشه سهم بزرگی از بازار را داشته و ما در این مطلب تاریخچه سایپا را مرور می کنیم.

امتیاز تاسیس شرکت سایپا در سال ۱۳۴۴ در وزارت اقتصاد با هدف ساخت و مونتاژ خودروهای سواری شرکت سیتروئن به فردی فرانسوی به نام آنتوان آیسه اعطا شد. آیسه زمین شرکت را از سال ۱۳۳۹ به قیمت هر متر مربع ۳ ریال خریداری نمود تا بتواند شرکت خودروسازی خود را تاسیس کند و سرانجام در تاریخ ۲۶ خردادماه ۱۳۴۷ شرکت سایپاک  که مخفف عبارت فرانسوی societe amonyme iranienne de production automobile citroen یا همان شرکت سهامی تولید اتومبیل سیتروئن با سرمایه اولیه ۱۶۰ میلیون ریال به بهره برداری رسید. موسسین اصلی شرکت خانواده فرانسوی آیسه بودند و در واقع سهام عمده شرکت تحت اختیار شرکت سیتروئن و این خانواده بود. اولین خودرو که در این شرکت نوپا روی خط مونتاژ رفت وانت مسقفی به نام AK 350 بود و روزانه تنها یک دستگاه از آن تولید می شد.

ژیان در خط تولید

پس از گذشت مدت کوتاهی در اواخر سال ۱۳۴۷ سیتروئن مدل دایان وارد خط مونتاژ شد که در ایران به نام ژیان شناخته می شود و به دلیل قیمت اقتصادی و مصرف سوخت بسیار کم آن خیلی زود مورد استقبال قرار گرفت و تا پایان سال تعداد ۲۶۳ دستگاه مدل AK و ۶۱ دستگاه ژیان از خط تولید خارج شد. دو سال بعد در سال ۱۳۴۹ مدل وانت ژیان به جهت جابجایی بارهای شهری وارد خط مونتاژ شد و پس از آن مدل مسقف و دولوکس آن نیز  تولید شد و تولید آن تا سال ۱۳۵۴ ادامه یافت.همچنین در این سال  ژیان مهاری (mehari) که به نوعی وانت کروک بحساب می آمد به سبد محصولات ژیان اضافه شد. این مدل پرطرفدار که از سقف پارچه ای برزنتی بهره می برد در مجموع تعداد ۱۰۵۸۴ دستگاه از آن تولید شد. تمامی مدل های ژیان از یک پیشرانه دو سیلندر هوا خنک به حجم ۶۰۰ سی سی بهره می بردند و توان تولیدی آن ۳۲ اسب بخار بود.

رنو به ایران می آید

سال ۱۳۵۳ قرارداد همکاری بین شرکت سایپاک و شرکت رنو فرانسه منعقد شد و شرکت رنو با تولید مدل کوپه دو درب رنو ۵ به بازار ایران قدم گذاشت. این اتفاق علاوه بر اینکه با قواعد اساسی شرکت یعنی تولید محصولات سیتروئن در این شرکت مغایرت داشت مصادف بود با جابجایی بخش عمده سهام شرکت سیتروئن از سایپاک به شرکت دیگری و نهایتا نام سیتروئن از انتهای عبارت فرانسوی حذف شد و به سایپا تغییر یافت. پس از اینکه رنو به خوبی جای خود را در بین خانواده های ایرانی باز کرد با توجه به جمعیت خانوارهای ایرانی نمونه دو درب جای خود را به مدل ۴ درب آن داد. رنو ۵ مجهز به یک موتور ۴ سیلندر به حجم ۹۷۰ سی سی و توان تولیدی ۴۷ اسب بخار بود و در ابتدای تولید قیمتی در حدود ۳۳ هزار تومان داشت. امروزه نمونه های دو درب آن از ارزش کلکسیونی بالایی برخوردار است.

وقوع انقلاب و تغییرات در سایپا

با وقوع انقلاب اسلامی شرکت سایپا نیز همانند دیگر صنایع بزرگ تحت تصرف انقلابیون درآمد و از تاریخ ۱۶ تیرماه ۱۳۵۸ زیر نظر دولت و از آذرماه ۱۳۶۰ توسط سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران به کار خود ادامه داد. با آغاز جنگ تحمیلی علیه ایران تولید خودرو در شرکت سایپا به دلیل مشکلات تامین ارز بسته شدن واردات و … با مشکل اساسی مواجه شد و تولید روزانه خودروهای سواری در سایپا به طرز چشمگیری کاهش یافت. در طی دوران جنگ نیسان جونیور برای اولین بار در سال ۱۳۶۲ با موتور ۲۰۰۰ سی سی وارد خط مونتاژ شد و چندی بعد با خریداری سهام زامیاد توسط شرکت سایپا در سال ۱۳۶۹مدل ارتقا یافته دو کابین با موتور۲۴۰۰ روی خط تولید رفت که تاکنون نیز تولید نیسان ادامه دارد.

بازگشت رنو به ایران با رنو ۲۱

سایپا که تجربه موفق فروش رنو ۵ را در دهه های گذشته با رنو تجربه کرده بود به این فکر افتاد تا این بار در سگمنت جذاب سدان خانوادگی و در رقابت با شرکت ایران خودرو که در آن سالها پژو ۴۰۵ را  روی خط تولید داشت خودروی جدیدی معرفی کند و نهایتا در ابتدای سال ۷۱ مجددا با آغاز همکاری رنو و سایپا، رنو ۲۱ که از نظر ابعاد اتاق و پیشرانه رقابت زیادی با پژو ۴۰۵ داشت برای رقابت با این خودرو روی خط تولید سایپا قرار گرفت. رنو ۲۱ به یک موتور ۴ سیلندر ۱۷۰۰سی سی مجهز بود که قادر بود ۷۸ اسب بخار نیرو را به چرخ های جلو منتقل کند و از آنجا که استهلاک پایینی داشت وارد ناوگان حمل و نقل عمومی شد و تولیدش تا سال ۱۳۷۴ ادامه یافت.

پراید ؛ سر آغاز فصلی جدید در سایپا

پراید که به نوعی بخشی از هویت صنعت خودروی ایران به حساب می آید بین سال های ۱۸۸۶ تا ۱۹۹۳ در کشورهای امریکا و ژاپن به نام های فورد فستیوا و مزدا ۱۲۱ تولید می شد و پس از آن تولیدش در شرکت کیا کره با نام کیا پراید نیز آغاز شد. با پایان یافتن جنگ تحمیلی و بهبود اوضاع و آغاز همکاری های سایپا با شرکت های خارجی این بار این شرکت کیا بود که بر سر تولید پراید در ایران با سایپا به توافق رسید.از سال ۸۹ با توقف تولید پراید پروژه X100 با پلتفرم مستحکم تر و جدیدتر تحولی در خط تولید پراید ایجاد نمود و از این پس تمامی مدل ها از جمله ۱۳۲،۱۳۱،۱۱۱ و ۱۴۱ و ۱۵۱ روی این پلتفرم تولید شد. سرانجام آخرین پراید در تاریخ ۱۳۹۹/۰۴/۳۱ تولید شد و به موزه سایپا پیوست.

سایپا پیشرو در کیفیت

با پایان یافتن جنگ تحمیلی و آغاز دهه هفتاد شمسی حال و روز شرکت سایپا نیز رفته رفته بهبود یافت و علاوه بر تولید محصولات جدید از جمله پراید و رنو ۲۱، شرکت توانست به موفقیت های زیادی در حوزه افزایش کیفیت محصولات خود نیز دست یابد. از جمله این دستاوردها می توان به دریافت اولین گواهینامه ایزو ۹۰۰۱ در صنعت خودروسازی کشور در سال ۱۳۷۷، دریافت لوح سبز و تاییدیه انطباق گازهای خروجی آلاینده با استاندارد ECE در سال ۱۳۷۸، موفقیت در ساخت داخلی محصولات تا سطح ۸۱% ارزش CDK پراید و ۷۹% برای نیسان وانت در سال ۱۳۷۸، دریافت اولین گواهینامه کیفیت ایزو ۹۰۰۰ در صنعت خودروسازی کشور در سال۱۳۸۰، صادرکننده نمونه کشوری سال ۱۳۸۳ اشاره کرد. همچنین در سال ۱۳۸۵ شرکت سایپا توانست عنوان سود آورترین شرکت بورسی تاریخ بورس را کسب کند. طی سال های دهه ۸۰ سایپا توانست کارخانه مونتاژ محصولات خود را در برخی کشورها از جمله سودان، سوریه و ونزوئلا راه اندازی کند و محصولات خود از جمله انواع پراید را به این کشورها صادر کند.

زانتیا ؛ از توقف تولید در فرانسه تا آغاز تولید در ایران

دهه ۸۰ شمسی دوره طلایی صنعت خودرو در ایران از جهات مختلف بود سایپا نیز برای عقب نماندن از بازار رو به پیشرفت خودرو در دهه ۸۰ با شرکت سیتروئن وارد مذاکره شد و در رقابت با شرکت بهمن که در آن سال ها مزدا ۳۲۳ را در سبد محصولات خود داشت سیتروئن زانتیا را برای مونتاژ انتخاب نمود تا بتواند در بازار خودروهای متوسط به بالای داخلی حرفی برای گفتن داشته باشد.اما نکته جالب توجه  آنجاست که شرکت سیتروئن در همان سال تولید زانتیا را در فرانسه به دلیل کسب کردن حداقل ستاره ایمنی متوقف ساخته بود اما در ایران این تازه آغاز ماجرای زانتیا بود. زانتیا به لطف سیستم تعلیق منحصر به فرد و قابلیت حرکت روی سه چرخ خیلی زود سر و صدا به پا کرد و با دارا بودن موتور ۲ لیتری از توان حرکتی بسیار خوبی در زمان معرفی بهره می برد. البته در سال های اولیه تولید یک پیشرانه ۱/۸ لیتری دیگر نیز روی آن نصب می شد که به مرور و استقبال از موتور ۲ لیتری به تدریج این موتور از زانتیا حذف شد.

کیا ریو ؛ خوش نام دهه ۸۰

طی دهه ۸۰ کیا ریو نیز دیگر محصول مونتاژی بود که برای رقابت با مدل های پژو و شرکت ایران خودرو بین سال ۸۴ تا ۹۱ روی خط مونتاژ  شرکت سایپا قرار داشت و از ابتدای دهه ۹۰ با توجه به لزوم مجهز شدن تمامی تولیدات داخلی به کیسه هوا و عدم امکان تجهیز ریو به کیسه هوا از سبد محصولات سایپا خارج شد و به لحاظ ساختار ساده فنی، مصرف سوخت اقتصادی و استهلاک پایین آن با یک موتور ۱/۵ لیتری و توان تولیدی ۹۸ اسب بخار خیلی زود مورد استقبال خانواده ها قرار گرفت.طی سال هایی مدل اتوماتیک آن نیز تولید شد و همچنان نیز برای بسیاری افراد جزو گزینه های کم استهلاک به شمار می رود. همچنین در سال ۸۵ شرکت سایپا با مشارکت سیتروئن فرانسه اقدام به مونتاژ مدل c5 از محصولات این شرکت را انجام داد که به دلایلی از جمله پیچیدگی فنی، عدم پشتیبانی مناسب و عرضه کم پروژه c5 پس از گذشت مدت زمانی کوتاهی با شکست مواجه شد.

تیبا ؛ اولین خودروی ملی سایپا

تیبا که در ابتدا با نام مینیاتور در سال ۸۷ رونمایی شد اولین خودروی ملی سایپا بود که با توسعه پلت فرم S81 سایپا و یک پیشرانه ۱۵۰۰ سی سی و استاندارد آلایندگی یورو ۴ تولید شد و از سال ۸۸ وارد خط تولید شد. تیبا صندوقدار در ۴ تیپ SL-SX-EX-LX تولید می شد که همگی از یک پیشرانه مشترک به حجم ۱/۵ لیتر و توان تولیدی ۸۷ اسب بخار بهره می برند و تنها در آپشن های رفاهی از جمله سیستم ترمز، کیسه هوا و رینگ آلومینیومی با یکدیگر تفاوت دارند.از سال ۹۳ مدل هاچ بک آن با نام تیبا ۲ وارد خط تولید شد که بیش از تیبا ۱ محبوبیت یافت. سال ۸۹ سایت جدید شرکت سایپا واقع در کاشان به ظرفیت تولید سالیانه ۱۵۰ هزار دستگاه خودرو به بهره برداری رسید و سایپا توانست میزان تولید سالیانه بیش از ۴ میلیون دستگاه خودروی سواری را تجربه کند که در نوع خود بی سابقه بود.

سراتو ؛ گل سرسبد محصولات سایپا

شرکت سایپا در اوایل دهه ۹۰ با توجه به محبوبیت کیا سراتو وارداتی در بین مردم تصمیم گرفت تا خط مونتاژ آن را زیر نظر شرکت کیا کره راه اندازه کند تا بتواند این سدان خانوادگی محبوب را به قیمتی به مراتب ارزان تر به دست مصرف کننده برساند. بر همین اساس قرارداد همکاری بین سایپا و کیا موتور برای مونتاژ سراتو صورت گرفت و سراتو ابتدا به صورت پایه و با حداقل سطح امکانات در سال ۹۳ با دو مدل پیشرانه ۲ لیتری اتوماتیک و ۱/۶ لیتری دستی به بازار عرضه شد که به دلیل اختلاف زیاد سطح امکانات نمونه ایرانی با نمونه های وارداتی سایپا در سال ۹۵ نمونه مجهزتر آن با موتور ۲ لیتری اتوماتیک آپشنال را به بازار عرضه نمود که تولید آن تا سال ۱۳۹۸ ادامه داشت.

ساینا و کوییک ؛ جایگزین های پراید

در  سال های ۹۴ و ۹۵ محصولات اقتصادی جدید سایپا بر پایه پلتفرم تیبا با نام ساینا و کوییک رونمایی شدند و پس از چندی وارد فاز تولید انبوه شد.در این سال های اخیر انواع و اقسام مدل های ساینا، کوییک و تیبا بسته به نوع امکانات رونمایی و روانه بازار شدند که حداقل از نظر دوام بدنه و ایمنی یک قدم جلو تر از انواع پراید قرار می گیرند.از دیگر محصولات جدید تولیدی شرکت سایپا می توان به خودروی شاهین اشاره کرد که با موتور ۱/۵ لیتری توربو شارژ قادر به تولید ۱۱۰ اسب بخار می باشد.

اطلس، شاهین و در نهایت آریا

در سال های اخیر سایپا توسعه محصولات جدید را پیش برد. شاهین به عنوان یک سدان ملی و با رده ایمنی بالا خیلی زود توانست جایگاه خود را در بازار به دست بیاورد. البته انتقاد های زیادی به کیفیت متریال داخلی و موتور این خودرو وارد بود که سعی شد در نسخه پلاس که مجهز به گیربکس اتوماتیک بود، این نقص ها جبران شود. در کنار آن اطلس هم به عنوان یک خودروی فیس لیفت از کوییک به بازار آمد که البته همچنان به پیشرانه ای قدیمی مجهز بود و تنها ظاهر متفاوتی داشت. آریا هم به عنوان نخستین کراس اوور ملی سایپا به زودی معرفی می شود که قرار است سطح بالاتری از کیفیت را در سبد محصولات این خودروساز ارائه دهد.