خسروپناه: اشتراک لفظی در فلسفه و عرفان، چالشی جدی در درک مفاهیم است

در جلسه اخیر درس اسفار اربعه که به همت انجمن علمی فلسفه اسلامی دفتر تهران برگزار شد، حجت‌الاسلام خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، به موضوع کثرت اشتراک لفظی در مفاهیم فلسفی و عرفانی پرداخت و آن را چالشی منحصر به فرد در این علوم دانست.

وی در این نشست که در حوزه علمیه امام رضا (ع) واقع در خیابان مصطفی خمینی، روبروی بیمارستان سپیر برگزار شد، تأکید کرد: هیچ دانشی به اندازه فلسفه و عرفان با پیچیدگی‌های ناشی از اشتراک لفظی اصطلاحات روبه‌رو نیست.

خسروپناه با اشاره به تجربه خود در تدوین «اصطلاح‌نامه عرفانی» در مؤسسه امام خمینی و «اصطلاح‌نامه فلسفی» در دفتر تبلیغات اسلامی، گفت: برخی اصطلاحات تا ۷۰ معنا دارند، اما در پژوهش‌های خودم تا ۱۵ معنای مختلف برای یک واژه مشاهده کرده‌ام؛ مانند واژه امکان که شامل امکان ماهوی، وجودی، استعدادی و وقوعی می‌شود.

وی دو عامل اصلی این پدیده را تنوع مکاتب فلسفی و عرفانی و نیز جایگاه حاشیه‌ای بحث الفاظ در علوم عقلی دانست. او با نقد نگرش سنتی به زبان در منطق و فلسفه اسلامی، توضیح داد: در گذشته، مباحث زبانی در منطق به‌صورت استطرادی و حاشیه‌ای مطرح می‌شد و اصولیان نیز همین رویکرد را ادامه دادند. در حالی که لفظ و معنا آن‌چنان درهم‌تنیده‌اند که نمی‌توان زبان را امری عارضی پنداشت.

این استاد فلسفه اسلامی با مقایسه رویکرد غرب در مواجهه با مسئله زبان، خاطرنشان کرد: در غرب، مباحث زبانی به جزئی جدایی‌ناپذیر از فلسفه تبدیل شدند؛ تا حدی که دو جریان متضاد پوزیتیویسم و اگزیستانسیالیسم هر دو به زبان گرایش یافتند و به ترتیب، فلسفه تحلیلی و هرمنوتیک را پدید آوردند.

گفتنی است؛ جلد نخست شرح اسفار اربعه توسط حجت‌الاسلام خسروپناه، روزهای یکشنبه و دوشنبه هر هفته ساعت ۶:۳۰ صبح در حوزه علمیه امام رضا (ع) برگزار می‌شود. این جلسات که با استقبال طلاب و علاقه‌مندان به فلسفه اسلامی روبه‌روست، به بررسی عمیق مباحث وجودشناسی و معرفت‌شناسی می‌پردازد.