روان‌شناسی غیرمستقیم در قصه‌ها برای کودکان و والدین مؤثرتر است

نشست «روان‌شناسی کودک در کتاب کودک» در سرای اهل قلم کودک و نوجوان سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد. در این نشست، مرجان ظریفی، نویسنده کتاب‌های «والی»، «چیک‌چیکو» و «فقط یک‌بار می‌توانم زنگ بزنم» به همراه شقایق ملکوتی‌خواه، روان‌شناس کودک و نوجوان، محمد میرکیانی و جعفر توزنده‌جانی، نویسندگان حوزه کودک و نوجوان حضور داشتند.

مرجان ظریفی در این نشست درباره انگیزه خود از نوشتن این کتاب‌ها توضیح داد: هدف من و کودک درونم این است که برای بچه‌ها داستان بنویسیم. هر داستان یک قصه‌ای دارد. ایده «فقط یک‌بار می‌توانم زنگ بزنم» از مشاهده یک دانشجوی سال آخر شکل گرفت که برای هر موضوعی با مادرش تماس می‌گرفت. این وابستگی برایم سؤال‌برانگیز بود که چرا کودکی به این سن رسیده، اما هنوز استقلال ندارد.

او داستان «فقط یک‌بار می‌توانم زنگ بزنم» را این‌گونه شرح داد: کودک کلاس سومی داستان به‌دلیل بیماری مادربزرگش و حضور مادرش در بیمارستان، در خانه تنهاست. پدرش در کارخانه چوب‌بری مشغول است و تماس با او دشوار است. پدر به او گفته برای هر کاری که زیر ۱۲ دقیقه می‌تواند خودش انجام دهد، نیازی به تماس نیست. کودک با چالش‌هایی مثل ریختن شیر مواجه می‌شود و ابتدا فکر می‌کند نیازی به تمیز کردن نیست؛ اما تصمیم می‌گیرد خودش اقدام کند.

مرجان ظریفی درباره داستان «چیک‌چیکو» گفت: این داستان به معلولیت‌های جسمی می‌پردازد و از آواهای طبیعت الهام گرفته شده است. به صدای گنجشک‌ها گوش می‌دادم و فکر کردم اگر همه گنجشک‌ها جیک‌جیک کنند، چه اتفاقی می‌افتد؟ این ایده به خلق داستانی درباره تفاوت و پذیرش منجر شد.

او درباره کتاب «والی» افزود: این داستان درباره نهنگ ۵۲ هرتزی است که به‌دلیل فرکانس متفاوت صدایش، تنها می‌ماند. داستان به تنهایی این نهنگ می‌پردازد. والی در محیطی بدون ماهی‌های بزرگ زندگی می‌کند و ماهی‌های کوچک با او قایم‌باشک بازی می‌کنند. او سفری برای یافتن دوستان بزرگ‌تر آغاز می‌کند.

شقایق ملکوتی‌خواه، روان‌شناس کودک و نوجوان، درباره تأثیر روان‌شناسی در ادبیات کودک گفت: من پسر شش‌ساله‌ام را با این کتاب‌ها آشنا کردم و او از طنز و لطافت آن‌ها لذت برد. روان‌شناسی غیرمستقیم در قصه‌ها برای کودکان و والدین مؤثرتر است.

او درباره مؤلفه‌های خودباوری در این کتاب‌ها افزود: این داستان‌ها به مدیریت بحران، ارتباط مؤثر و خودآگاهی می‌پردازند. امروزه کودکان تک‌فرزند با چالش‌هایی مثل کمبود مهارت حل مسئله و ارتباط ضعیف مواجه‌اند. این کتاب‌ها به کودکان می‌آموزند که خودشان مسائل را حل کنند و این موضوع به تقویت عزت نفس آن‌ها کمک می‌کند.

محمد میرکیانی، نویسنده ادبیات کودک و نوجوان، اظهار داشت: نویسندگان کودک باید به دنیای ذهنی مخاطب نزدیک شوند. ابزار آن‌ها ماجراها، شخصیت‌ها و گفت‌وگوهاست. وقتی نویسنده وارد دنیای کودک می‌شود، به‌صورت خودکار کار روان‌شناختی انجام می‌دهد.

جعفر توزنده‌جانی، نویسنده ادبیات کودک و نوجوان، نیز با اشاره به داستان «والی» و تأثیرات ناخودآگاه ادبیات بر کودکان گفت: خانم ظریفی را به یاد می‌آورم که مدت‌ها پیش این داستان را برای مجله رشد دانش‌آموزان فرستاده بودند. اگر دقت کنید، در آغاز داستان در دهان «والی» که خیلی بزرگ است، ماهی‌های کوچک وجود دارد که به‌طور غیرمستقیم می‌گوید تو هر چقدر بزرگ باشی باید پناهگاه باشی.

شقایق ملکوتی‌خواه در ادامه برنامه درباره لزوم تعامل دو حوزه ادبیات و روان‌شناسی کودک بیان کرد: من در ابتدای صحبت‌هایم اشاره کردم که چندان با کتاب مستقیم موافق نیستم. به نظر من، بهتر است که موضوعات مختلف به‌طور غیرمستقیم و در بستر زندگی مطرح شوند؛ چراکه این روش به کودکان کمک می‌کند تا بهتر متوجه شوند.