چرا با وجود تامین سوخت نیروگاهها در کشور قطع برق داریم؟

همه ساله با فرا رسیدن فصل گرما، بحث ناترازی برق و خاموشی‌های احتمالی در کشور مطرح می‌شود. امسال نیز با افزایش مصرف برق، مسئولان از احتمال قطعی برق در برخی مناطق خبر داده‌اند. اما چرا با وجود تأمین سوخت نیروگاه‌ها، همچنان با مشکل ناترازی برق مواجه هستیم؟

مسئله ناترازی برق در سال جاری بیش از آنکه به کمبود سوخت مربوط باشد، نتیجه عدم توسعه ظرفیت نیروگاهی در برابر رشد بی‌سابقه مصرف است. صنعت برق ایران در یک دهه اخیر رشد متوسط سالانه ۲ تا ۳ درصدی ظرفیت نصب شده را تجربه کرده، اما همزمان نرخ رشد مصرف غالباً ۵ تا ۸ درصد بوده است.

در سال جاری، به دلیل سیاست‌های دولت و همکاری وزارت نفت، مشکل کمبود سوخت تقریباً برطرف شده است. اما با وجود این، وقتی هر سال هزار تا دو هزار مگاوات به ظرفیت اسمی نیروگاه‌ها افزوده می‌شود اما افزایش مصرف ۴ هزار مگاوات است، طبیعی است که با وجود سوخت کافی باز هم تراز منفی باشد و خاموشی داشته باشیم.

دلایل ریشه‌ای ناترازی برق به چند محور اصلی مربوط می‌شود: رشد سریع مصرف، ضعف در توسعه ظرفیت نیروگاهی، فرسودگی شبکه انتقال و توزیع برق، افزایش مصرف غیرمتعارف دستگاه‌های استخراج رمزارز و نبود سیاست‌های جدی مدیریت مصرف.

ایران با جمعیت جوان و رشد فناوری و صنایع نوین، سالانه با رشد قابل توجهی در مصرف برق مواجه است؛ به ویژه در تابستان و ماه‌های گرم، کولرهای گازی و سایر وسایل سرمایشی سهم بزرگی در افزایش بار بر شبکه دارند.

سرمایه‌گذاری دولت در احداث نیروگاه‌های جدید طی سال‌های گذشته به دلیل مشکلات بودجه‌ای و تحریم‌ها با تأخیر مواجه شده است. از سوی دیگر، بسیاری از نیروگاه‌های موجود نیز با راندمان پایین فعالیت می‌کنند و بخش قابل توجهی از ظرفیت اسمی شبکه عملیاتی نمی‌شود.

علاوه بر تولید، ظرفیت انتقال و شبکه توزیع نیز دارای فرسودگی است؛ همین فرسودگی باعث می‌شود بخش قابل توجهی از برق تولیدی به دلیل اتلاف انرژی یا سوختن تجهیزات به مصرف‌کننده نهایی نرسد.

اگرچه طبق سیاست‌های جدید وزارت نیرو، نظارت بر استخراج غیرمجاز رمزارزها شدت یافته، اما همچنان بخش پنهانی از مصرف برق کشور از این محل نشأت می‌گیرد و بر بار شبکه می‌افزاید.

فرهنگ‌سازی واقعی در مدیریت مصرف تنها به پیامک و توصیه شفاهی محدود شده و ابزارهای انگیزشی (مانند تعرفه‌های پلکانی مؤثر، جوایز کاهش مصرف و…) کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.

یک نکته مهم که کمتر بدان اشاره می‌شود، مربوط به شفاف نبودن آمار نیروگاه‌های جدید وارد مدار شده است. بررسی‌های آماری نشان می‌دهد که در مقابل افزایش ۴ هزار مگاوات مصرف پیک در تنها ۱۲۰۰ مگاوات (حدود یک چهارم) به ظرفیت عملیاتی کشور اضافه شده که این خود به معنای فشار مضاعف بر شبکه است.

با شروع خاموشی‌ها، اولین قربانیان ناترازی برق صنایع بزرگ به خصوص فولاد و سیمان بودند. طبق دستورالعمل وزارت نیرو، صنایع عمده در ساعات اوج مصرف، با سهمیه‌بندی اجباری مواجه شده‌اند؛ موضوعی که به گفته انجمن تولیدکنندگان فولاد به کاهش تا ۴۰ درصدی ظرفیت تولید در تابستان سال گذشته منجر شده است.

گرچه برنامه‌هایی مانند تغییر ساعات کاری ادارات، مدیریت مصرف وسایل سرمایشی و قطع برق رمزارزها انجام شده، اما برای عبور از بحران ناترازی اقدامات زیر باید دنبال شود: سرمایه‌گذاری سالانه لازم برای توسعه و نوسازی نیروگاه‌های حرارتی و تجدیدپذیر، افزایش سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی در حوزه انرژی‌های پاک، اجرای جدی سیاست‌های تشویقی برای مشترکان کم‌مصرف، ارتقای بهره‌وری تجهیزات و استاندارد کردن لوازم خانگی، تشویق صنایع به احداث نیروگاه اختصاصی یا استفاده از انرژی خورشیدی و ساماندهی مصرف‌کنندگان پرمصرف و شبکه استخراج رمز ارز.

ناترازی برق در تابستان اگرچه با تأمین سوخت نیروگاه‌ها مواجه نیست، اما دلیل اصلی آن عقب ماندگی در توسعه نیروگاهی در مقابل رشد مصرف است. در شرایطی که بحران مصرف برق در سطح خانگی و صنعتی خود را به وضوح نشان داده، مسئولان باید روی مسیرهای جدی افزایش ظرفیت تولید، بهینه‌سازی شبکه و ترویج فرهنگ درست مصرف انرژی تمرکز کنند. عدم توجه به این موضوع، تنها ادامه‌دار شدن سایه خاموشی‌ها و آسیب به اقتصاد ملی است.