تحلیلی به سرنوشت LPG و CNG در ایران

گاز طبیعی فشرده سال‌هاست که سوخت منتخب خودرو ها در ایران شده. اما پشت پرده‌ی حذف ناگهانی LPG چه بود؟ کدام انتخاب به‌صرفه‌تر است؟

وقتی صحبت از سوخت‌های جایگزین بنزین در ایران به میان می‌آید، دو نام بیش از بقیه در حافظه عمومی و اسناد سیاست‌گذاری به چشم می‌خورد: گاز مایع نفتی (LPG) و گاز طبیعی فشرده (CNG). هر دو از منابع داخلی کشور تأمین‌پذیرند و هر دو زمانی امیدهایی برای کاهش وابستگی به بنزین و کاهش آلودگی شهری ایجاد کرده بودند. اما یکی به حاشیه رانده شد و دیگری، با همه مزایا و چالش‌هایش، به سیاست غالب بدل شد.

داستان گازها: ورود، صعود و کنار رفتن LPG

در دهه ۱۳۷۰ شمسی، استفاده از گاز مایع (LPG) به‌عنوان سوخت جایگزین بنزین در خودروها به‌طور محدود در ایران آغاز شد. نصب کیت‌های تبدیل در خودروهای شخصی، وانت‌ها و تاکسی‌ها رایج شد. جایگاه‌های رسمی LPG نیز در برخی استان‌ها احداث شدند. مزایایی چون پیمایش بالاتر، هزینه نصب پایین‌تر و فضای کمتر اشغال‌شده در خودرو، این سوخت را به گزینه‌ای جذاب برای اقشار متوسط و کم‌درآمد تبدیل کرده بود.

اما این روند پایدار نماند. در میانه دهه ۸۰ شمسی، با افزایش نگرانی‌ها درباره ایمنی ناشی از نصب‌های غیراستاندارد، رقابت LPG با مصارف خانگی (مانند گرمایش و پخت‌وپز)، و نبود نظارت کافی بر کیفیت تجهیزات، وزارت نفت استفاده از LPG برای خودرو را ممنوع اعلام کرد. بدین ترتیب، مسیر گاز مایع به‌عنوان سوخت خودرو در ایران مسدود شد؛ تصمیمی که بسیاری آن را بیش از آن‌که فنی بدانند، ناشی از ملاحظات اجرایی و نگرانی‌های لجستیکی تلقی می‌کنند.

ورود CNG؛ انتخابی ملی، اجباری مردمی

هم‌زمان با کنار رفتن LPG، سیاست‌گذاران انرژی در ایران استراتژی تازه‌ای را دنبال کردند: توسعه گسترده استفاده از گاز طبیعی فشرده (CNG) به‌عنوان سوخت جایگزین بنزین. این انتخاب بر پایه دو منطق کلیدی شکل گرفت: نخست، بهره‌برداری گسترده از میادین گازی پارس جنوبی و دوم، کاهش وابستگی به واردات بنزین در دوران تحریم.

از اوایل دهه ۱۳۸۰، توسعه جایگاه‌های سوخت‌گیری CNG، الزام به نصب کیت‌های دوگانه‌سوز در خودروها، و تولید خودروهای پایه‌گازسوز با حمایت خودروسازان داخلی در دستور کار قرار گرفت. امروز، ایران با بیش از ۴ میلیون خودروی CNG، جزو بزرگ‌ترین ناوگان‌های گازسوز جهان محسوب می‌شود.

مقایسه فنی و اقتصادی LPG و CNG: دو نگاه، دو سیاست

این جدول نمایانگر تقابل دو رویکرد در سیاست انرژی است. LPG با هزینه پایین‌تر، پیمایش بیشتر و زیرساخت ساده‌تر، در بسیاری از کشورها انتخاب مصرف‌محور محسوب می‌شود. در مقابل، CNG هرچند آلایندگی کمتری دارد و ایمن‌تر است، اما از نظر هزینه نصب، فضای اشغال‌شده در خودرو، و محدودیت‌های سوخت‌گیری، با چالش‌هایی جدی مواجه است.

در واقع، انتخاب بین این دو گاز صرفاً فنی نیست؛ بلکه ناشی از اولویت‌گذاری سیاسی و اقتصادی کشورهاست. در ایران، اولویت با استفاده حداکثری از منابع گاز داخلی بود؛ سیاستی که از منظر امنیت انرژی قابل دفاع است، اما در حوزه رفاه مصرف‌کننده، مسیر دشوارتری را رقم زد.

مرور تجربه جهانی نشان می‌دهد که اکثر کشورها بر اساس واقعیت‌های اقتصادی و زیرساختی خود، یکی از دو گزینه یا هر دو را انتخاب کرده‌اند. در اروپا و آسیای شرقی، LPG انتخاب محبوبی بوده است. در حالی‌که در آمریکای جنوبی و جنوب آسیا، CNG با تمرکز بر حمل‌ونقل عمومی توسعه یافته است.

تصمیم دولت؛ الزاماً اشتباه نبود، اما قابل اصلاح است

با درنظر گرفتن ذخایر گاز ایران، زیرساخت خط لوله، و شرایط تحریمی، انتخاب CNG برای حمل‌ونقل عمومی و کاهش مصرف بنزین، تصمیمی منطقی به نظر می‌رسد. اما آنچه جای نقد دارد، نحوه اجرای این سیاست است. تحمیل CNG به خودروهای شخصی، بدون توسعه کافی زیرساخت، بدون رعایت الزامات ایمنی و بدون تنوع‌سازی در گزینه‌های سوختی، باعث شکل‌گیری یک ناوگان ناکارآمد و فرسوده شده است.

در بسیاری کشورها، LPG، CNG، برق و حتی هیدروژن در کنار یکدیگر به‌کار گرفته می‌شوند. تنوع، نه تنها به کاهش ریسک، بلکه به افزایش رضایت مصرف‌کننده و انعطاف‌پذیری شبکه انرژی منجر می‌شود.

نگاه به آینده: سوخت‌های جایگزین نوین

با ورود تدریجی فناوری خودروهای هیبریدی، برقی و حتی سلول‌سوختی هیدروژنی به بازار جهانی، چشم‌انداز حمل‌ونقل در حال دگرگونی است. ایران نیز اگر می‌خواهد سهمی در آینده انرژی داشته باشد، ناگزیر است از سیاست تک‌گزینه‌ای فاصله بگیرد.

جمع‌بندی: یک انتخاب، چند پیامد

ایران کشوری با ظرفیت بالای انرژی است. اما در موضوع LPG و CNG، به‌جای ترکیب هوشمندانه منابع و ترجیحات مصرف‌کننده، یک مدل تک‌گزینه‌ای و الزامی را اجرا کرد. در شرایط کنونی، بازنگری در این مسیر نه تنها ممکن، بلکه ضروری است. سیاستی که هم منابع داخلی را حفظ کند، هم تجربه شهروند را بهبود دهد، و هم مسیر گذار به آینده‌ی برقی و پاک را هموار سازد.

خواندنی: سورن پلاس دوگانه سوز ؛ مشخصات فنی و معرفی تیپ ها