چرا آلودگی هوا در ایران هر سال بدتر میشود؟

آلودگی هوا در ایران با وجود شناخت کامل راه حلها، به دلیل نبود اراده سیاسی و بیعملی مسئولان هر سال مرگبارتر میشود و تهران را به یکی از آلوده ترین شهرهای جهان تبدیل کرده است.

آلودگی هوا در ایران نه سرنوشت محتوم است و نه مشکلی لاینحل. کارشناسان و مسئولان دقیقا میدانند چه باید کرد، اما دهه هاست که هیچ اقدام جدی و پایداری صورت نگرفته است. نتیجه این بیعملی، تکرار سالانه بحران در فصل سرد و قربانی شدن هزاران نفر به دلیل بیماریهای تنفسی و قلبی است.

آمار وحشتناک خودروها و موتورسیکلت های فرسوده در کشور

بر اساس آخرین آمار رسمی آبان ۱۴۰۴، حدود ۴۲ میلیون دستگاه خودرو و موتورسیکلت در کشور تردد میکنند که ۲۲٫۱ میلیون دستگاه یعنی بیش از ۵۲ درصد آنها فرسوده هستند. در تهران وضعیت فاجعه بارتر است؛ از ۳٫۵ میلیون خودرو فعال پایتخت، ۲٫۹ میلیون دستگاه (۸۳ درصد) فرسوده اند و از ۳ میلیون موتورسیکلت تهران نیز ۲٫۴ میلیون دستگاه (۸۰ درصد) فرسوده محسوب میشوند. این حجم عظیم ناوگان فرسوده، اصلی ترین منبع متحرک آلودگی هوا در کلان شهرهاست.

چرخه بسته تولید آلایندگی که هر روز تکرار میشود

چهار عامل اصلی مانند چرخه ای بسته، آلودگی هوا را روزانه افزایش میدهند: خودروهای فرسوده، بنزین بی کیفیت، نبود برنامه واقعی اسقاط و استفاده مداوم از پیشرانه های قدیمی و آلاینده حتی در خودروهای به اصطلاح جدید. پیشرانه هایی مانند XU7P، خانواده موتورهای M15 و خانواده M24 که هنوز روی نیسان آبی و برخی محصولات ایران خودرو و سایپا نصب میشوند، استاندارد آلایندگی یورو ۲ یا پایین تر دارند؛ استانداردی که در جهان حدود ۲۰ سال پیش منسوخ شده است.

بنزین بی کیفیت؛ قاتلی که حتی خودرو نو را آلاینده می کند

حتی اگر شهروند خودرو نو هم خریداری کند، بنزین بی کیفیتی که در باک میریزد مصرف سوخت را بالا میبرد و آلایندگی را چند برابر میکند. توزیع بنزین یورو ۴ و پایین تر در بسیاری از نقاط کشور، عملا تمام تلاشهای احتمالی خودروسازان برای کاهش آلایندگی را بی اثر میکند.

همه چیز تقصیر خودروها و خودروسازان نیست

اگر مدیریت شهری در سطح استاندارد بود، آلودگی هوا هیچ گاه تا این حد مرگبار نمیشد. توسعه ناوگان مترو با خطوط گسترده در تمام تهران و شهرهای اقماری مانند پرند، پردیس، اسلام شهر و اندیشه، به تنهایی میتواند آلودگی را به شکل چشمگیری کاهش دهد. خودروهای برقی و هیبریدی نیز در کنار متروی قدرتمند، ناجی پایتخت خواهند بود.

ضعف فاجعه بار ناوگان اتوبوس رانی تهران

فرسودگی همزمان با کمبود شدید اتوبوس در تهران، مردم را مجبور به استفاده از خودروهای شخصی میکند. این وضعیت هم مصرف سوخت را افزایش میدهد، هم ترافیک سنگین ایجاد میکند و هم آلایندگی را چند برابر میکند. ناوگان فرسوده حمل و نقل عمومی از صبح تا شب در خیابانها تردد میکند و خود به عامل اصلی آلودگی هوا تبدیل شده است.

موتورسیکلت ها؛ آلاینده های پنهان و فراموش شده کلان شهرها

موتورسیکلتها در سالهای اخیر بدون نظارت جدی در شهرها حضور داشته اند و بسیاری از آنها آلایندگی بیشتری نسبت به خودروها تولید میکنند. اسقاط موتورسیکلتهای فرسوده و اعمال استانداردهای دقیق آلایندگی و ایمنی میتواند نقش تعیین کننده ای در بهبود هوا داشته باشد. الزام انژکتوری شدن در گذشته قدم مثبتی بود، اما حجم بالای موتورهای کاربراتوری فرسوده، تاثیر آن را به حداقل رساند.

دو اقدام فوری و الزامی دولت

دولت بدون نیاز به بودجه مردمی میتواند دو کار بزرگ انجام دهد: اول برقی و هیبریدی کردن ناوگان حمل و نقل عمومی از اتوبوس و تاکسی گرفته تا ونهای درون شهری. فناوری این خودروها در داخل بومی سازی شده و فقط اراده سیاسی لازم دارد. دوم جایگزینی صدها هزار خودرو فرسوده و اسقاطی دستگاههای دولتی که با پلاک دولتی از همه محدودیتها معاف هستند و آلایندگی بسیار بالایی دارند.

برج سازی بی رویه و بسته شدن راههای تنفس تهران

برج سازیهای غیراصولی در غرب تهران تمام کریدورهای ورود باد به پایتخت را بسته است. این ساخت و سازها علاوه بر مصرف منابع طبیعی، با افزایش تراکم جمعیتی، سفرهای درون شهری با خودرو شخصی را به شدت بالا برده اند. نبود برنامه ریزی بلندمدت و گسترش بی حد تهران، امکان تهویه طبیعی شهر را از بین برده است.

نتیجه گیری؛ آلودگی هوا فقط یک تصمیم جدی میخواهد

ایران همه ابزارها و دانش لازم برای پایان دادن به بحران آلودگی هوا را دارد: اسقاط واقعی ناوگان فرسوده، تولید بنزین و خودرو با استاندارد روز، توسعه حمل و نقل عمومی برقی، نوسازی ناوگان دولتی و توقف ساخت و سازهای مخرب. هیچ کدام از این راه حلها نه پیچیده است و نه نیازمند بودجه نجومی. تنها چیزی که سال ها غایب بوده، اراده سیاسی و مدیریتی قاطع برای اجرای همزمان و بی وقفه این برنامه هاست. تا زمانی که مسئولان به جای بهانه تراشی، مسئولیت خود را نپذیرند، هر سال در همین روزها کودکان، سالمندان و بیماران تنفسی قربانی همین هوای مسموم خواهند شد. آلودگی هوا در ایران قابل حل است؛ فقط کافی است یک بار برای همیشه تصمیم بگیریم که دیگر نمی خواهیم بزرگ ترین قاتل خاموش مردم ایران بماند.