قطعات یدکی بی‌کیفیت چینی؛ معضل پنهان بازار خودرو ایران و نقش سوداگران در بی‌اعتمادی عمومی

بازار قطعات یدکی خودرو در ایران سال‌هاست با چالش بزرگی روبه‌روست: سیل قطعات یدکی بی‌کیفیت چینی که نه‌تنها در بازار آزاد، بلکه گاه در بسته‌بندی‌های رسمی قطعات اصلی ایران‌خودرو و سایپا نیز دیده می‌شوند.

وقتی برادرم برای تعویض لنت ترمز به چراغ برق رفت به او گفتند انتخاب کن: برند ایرانی مونتاژی با قیمت بالاتر و محصول چینی با نصف قیمت. جالبتر اینکه هر دو قطعه در ظاهر تفاوتی نداشتند، اما در عمل بعد از کمتر از دو ماه استفاده، صدای آزاردهنده و افت محسوس در عملکرد ترمز آشکار شد. این تجربه تنها یکی از هزاران نمونه‌ای است که نشان می‌دهد چرا بحث «کیفیت قطعات یدکی» به یکی از دغدغه‌های جدی مالکان خودرو تبدیل شده است.

چین، کشوری با دو چهره در صنعت خودرو

نمی‌توان منکر شد که چین امروز یکی از قدرت‌های نوظهور در صنعت خودرو است. برندهایی مانند BYD و NIO اکنون در بازار اروپا با تسلا رقابت می‌کنند. همچنین صنعت قطعه‌سازی چین نیز طی دهه‌ی اخیر جهشی خیره‌کننده در کیفیت و فناوری داشته و بسیاری از برندهای مطرح بخشی از تولید خود را در چین انجام می‌دهند. بنابراین، ذاتاً قطعه‌ی چینی به معنای بی‌کیفیت بودن نیست.

به بیان ساده، چین همزمان تولیدکننده بهترین و بدترین قطعات دنیاست. تفاوت در این است که واردکننده یا خریدار از کدام مسیر اقدام می‌کند. به نظر، بزرگ‌ترین ضعف بازار ایران در همین نقطه است: ناتوانی در سورس یابی و انتخاب تولیدکننده معتبر.

ناآگاهی از فرآیند واردات و سورس‌یابی

واردات کالا از چین به ایران یک فرآیند پیچیده است که نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و آگاهی از مراحل مختلف دارد. و با توجه به رشد تجارت بین‌المللی و افزایش نیاز بازار ایران به کالاهای متنوع، آشنایی با مراحل واردات از چین بسیار حائز اهمیت است. در واقع فرآیند واردات قطعات خودرو، صرفاً خرید از چین نیست؛ بلکه شامل مراحلی چون سورس‌یابی (Sourcing)، بررسی گواهی‌های کیفی (ISO/TS16949)، تست نمونه‌ها و بررسی سابقه تولیدکننده است. بسیاری از واردکنندگان ایرانی، به‌دلیل ناآشنایی با این مراحل با مشکل مواجه هستند.

بر اساس گزارش ها، شرکت‌هایی که فرآیند تأمین خود را با روش «Vendor Qualification» انجام می‌دهند، تا ۴۵٪ کمتر درگیر قطعات معیوب می‌شوند.

بی‌کیفیتی؛ از چین یا از ایران؟

علیرغم این پیشرفت، وجود قطعات یدکی بی‌کیفیت چینی انکار ناپذیر است جالبتر اینکه مقصد این قطعات بی کیفیت فقط کشور عزیزمان نیست، گزارش‌های بین‌المللی از جمله OECD و EUIPO به‌صراحت نشان می‌دهند که چین و هنگ‌کنگ در سال‌های اخیر کانون اصلی تولید و توزیع کالاهای تقلبی و فاقد استاندارد در جهان بوده‌اند و در این میان، قطعات یدکی خودرو از خطرناک‌ترین و پُرسودترین حوزه‌های قاچاق و جعل به‌شمار می‌روند. و خبر بد اینکه این رقم در کشورهای در حال توسعه، از جمله ایران، بسیار بالاتر است..

بنابراین، اگر قطعاتی با برچسب «ساخت چین» در ایران کیفیت پایینی دارند، ریشه‌ی مشکل در فرآیند انتخاب، واردات و نظارت داخلی است.  بررسی‌های میدانی و گزارش‌های صنفی نشان می‌دهد بخش قابل‌توجهی از قطعات یدکی موجود در بازار، از مسیرهای غیررسمی وارد و بدون کنترل کیفی مؤثر عرضه می‌شوند؛ پدیده‌ای که هم ایمنی خودرو را تهدید می‌کند و هم هزینه‌های نگهداری را افزایش می‌دهد.

سوداگران، حلقه گم‌شده‌ی اعتماد

طبق آمارها، حدود ۴۰٪ از قطعات موجود در بازار آزاد کشور فاقد هرگونه گواهی اصالت یا استاندارد رسمی هستند. سوداگران و واردکنندگان غیررسمی، با هدف افزایش حاشیه سود، قطعات ارزان و بی‌کیفیت را از بازارهای دست‌دوم چین یا کارخانه‌های درجه‌دو وارد می‌کنند.

برآوردهای میدانی و صنفی حتی گاهی وضعیت بدتری را نشان می‌دهد، طبق این آمارها ۳۰ تا ۶۰ درصد بازار قطعات یدکی ایران را کالاهای قاچاق و تقلبی تشکیل می‌دهند. این قطعات نه‌تنها فاقد اصالت و ضمانت هستند، بلکه در بسیاری از موارد در بسته‌بندی‌هایی عرضه می‌شوند که از لحاظ ظاهری تفاوتی با نمونه‌های اصلی ندارند. گزارش‌های منتشرشده از سوی اتحادیه لوازم یدکی تهران تأیید می‌کند که حتی در مراکز عمده‌فروشی، حجم بالایی از قطعات فاقد شناسنامه به فروش می‌رسد.

این پدیده فقط به بازار آزاد محدود نیست؛ در مواردی حتی قطعات بی‌کیفیت در شبکه‌ی رسمی خدمات پس از فروش نیز دیده می‌شود.

در واقع، مشکل اصلی نه در «چین» بلکه در «بی‌نظارتی ما» است.

چرا قطعات یدکی بی‌کیفیت چینی بازار را قبضه کرده‌اند و یک واقعیت تلخ؟

اگر گشتی در فروشگاه های قطعات یدکی در تهران انجام بزنید، اغلب فروشندگان اذعان دارند که بخش عمده‌ی مشتریان به قیمت حساس‌اند و به‌ندرت سراغ برندهای معتبر می‌روند. مثلاً یکی از فروشندگان در خیابان اکباتان میگوید:

«مردم دنبال قطعه‌ای هستن که ماشین رو راه بندازه، نه اینکه دوامش چقدره!»

و این چرخه‌ی تقاضای پایین و عرضه‌ی ارزان، عملاً کیفیت را قربانی کرده است.

از طرفی بسیاری از واردکنندگان، تنها بر حاشیه سود و سرعت گردش کالا تمرکز دارند، نه کیفیت و استاندارد. این محصولات بی کیفیت عموماً بسته‌بندی‌هایی مشابه برندهای معتبر دارند و حتی برای تعمیرکاران حرفه‌ای نیز تشخیص تفاوت‌شان دشوار است. همین مسئله، اعتماد مصرف‌کننده را نسبت به بازار به‌شدت کاهش داده است.

در واقع، واردکننده‌ای که بدون دانش فنی و صرفاً بر اساس قیمت خرید می‌کند، خود به چرخه بی‌کیفیتی دامن می‌زند

نا گفته نماند تحریم‌های اقتصادی باعث شده‌اند که راه‌های رسمی تأمین کالا از برندهای معتبر بسته شود و بسیاری از واردکنندگان ناچار به استفاده از مسیرهای غیرمستقیم شوند. در چنین شرایطی، کنترل کیفیت در مبادی ورودی تقریباً ناممکن است.

چطور میتوان این چرخه را شکست؟ راهکارها و مسیر آینده

بررسی ها نشان میدهد  برندهایی که از مسیر واردات مستقیم و قرارداد رسمی با تولیدکننده‌های تاییدشده (دارای گواهی CNAS یا IATF) وارد می‌شوند، عملکردی به‌مراتب بهتر از برندهای مشابه بدون مستندات کیفی دارند.

بنابراین، راه‌حل صرفاً در «ممنوعیت واردات کالاهای چینی» نیست، بلکه در اصلاح فرآیند واردات، نظارت فنی، و آموزش واردکنندگان است.

کپی لینک لینک کپی شد