ترافیک تهران؛ قاتل اصلی هوای پاک

ترافیک تهران روزانه بیش از ۷۰ درصد آلایندگی هوا را تولید می‌کند؛ چون خودروها در سرعت‌های زیر ۲۰ کیلومتر تا ۶ برابر آلوده‌تر می‌شوند.

در حالی که همه تقصیر آلودگی هوا را به گردن بنزین، موتورسیکلت کاربراتوری یا کارخانه‌ها می‌اندازند، واقعیت‌های تلخی در پشت این موارد پررنگ دیده نمی‌شوند. یکی از مهم‌ترین این موارد که از اصلی‌ترین عوامل آلودگی هوای تهران نیز هست، ترافیک سنگین و سرعت پایین خودروها است. وقتی سرعت متوسط سفر شهری به زیر ۱۸ کیلومتر در ساعت می‌رسد، هر خودرو در هر کیلومتر چندین برابر حالت روان آلودگی تولید می‌کند.

چرا سرعت پایین، آلودگی را چند برابر می‌کند؟

مطالعات دانشگاه صنعتی شریف و مرکز تحقیقات هوا (AQCC) نشان می‌دهد خودروهای بنزینی یورو۴ و یورو۵ در سرعت ۵ کیلومتر بر ساعت تا ۵۰۰ درصد CO و ۴۰۰ درصد هیدروکربن‌های نسوخته بیشتری نسبت به سرعت ۵۰–۶۰ کیلومتر تولید می‌کنند. دلیل علمی ساده است: در ترافیک سنگین، موتور در رژیم «ریچ» (مخلوط غنی) کار می‌کند، کاتالیزور به دمای بهینه نمی‌رسد و احتراق ناقص رخ می‌دهد. نتیجه؟ همان ماشینی که در بزرگراه روان ۱/۲ گرم در کیلومتر NOx تولید می‌کند، در ترافیک قفل‌شده تا ۸ گرم NOx در هر کیلومتر بیرون می‌دهد.

عددی طلایی که همه باید بدانند

هر ۱۰ درصد کاهش سرعت متوسط سفر شهری، ۲۵ تا ۳۵ درصد آلایندگی به ازای هر خودرو-کیلومتر را افزایش می‌دهد. سرعت متوسط تهران در ساعت پیک اکنون حدود ۱۶–۱۷ کیلومتر است؛ یعنی ما دقیقاً در بدترین نقطه منحنی آلایندگی هستیم.

البته این موضوع حتی بدون چنین محاسبات و پژوهش‌هایی هم به‌سادگی قابل درک است. در ساده‌ترین حالت می‌توان گفت اگر یک خودرو برای رفتن از نقطه آ به نقطه ب باید ۲۰ دقیقه روشن باشد و موتور آن کار کند، در ترافیک‌های هولناک تهران گاهی ممکن است تا ۲ ساعت هم روشن بماند. در چنین شرایطی قطعاً میزان آلایندگی تولیدی توسط هر خودرو با هر میزان تکنولوژی بیشتر خواهد بود. حال با خواندن پژوهش‌های بالا می‌توان به میزان دقیق افزایش و کاهش آلایندگی در هر سرعت واقف شد.

پیچیدگی معابر؛ مادر تمام ترافیک‌ها

تقاطع‌های هم‌سطح متعدد، نبود روگذر و زیرگذر کافی، رمپ‌های ورودی و خروجی نامناسب، دور زدن‌های غیرضروری و چراغ‌های راهنمایی با زمان‌بندی قدیمی، سرعت را به‌شدت پایین می‌آورد. مسیر آزادی تا انقلاب در ساعت ۱۷ گاهی سرعت متوسط زیر ۱۲ کیلومتر دارد؛ یعنی آلایندگی پنج‌برابری نسبت به حالت روان. این یعنی هر روز میلیاردها لیتر بنزین در حالت نیمه‌راه و ایستاده می‌سوزد و مستقیم وارد ریه شهروندان می‌شود.

پارادوکسی اشتباه؛ اما رایج در افکار عمومی و مسئولین

آیا ساخت جاده بیشتر به معنای آلودگی کمتر است؟

پاسخ این سؤال حدود ۲۵ سال است که در دانشگاه‌های دنیا و توسط متخصصین داده شده است. جواب این سؤال این است: خیر.

سال‌هاست که سیاست «افزایش ظرفیت» دنبال می‌شود: تقاطع غیرهم‌سطح جدید، بزرگ‌تر کردن بزرگراه، اضافه کردن خطوط. اما قانون جهانی «تقاضای القایی» می‌گوید هرچه ظرفیت بیشتر شود، در عرض ۳ تا ۵ سال خودروهای بیشتری جذب همان مسیر می‌شوند و ترافیک برمی‌گردد؛ فقط این بار با تعداد خودروهای بیشتر و آلودگی مطلق بالاتر. اتوبان همت، نیایش و صدر نمونه‌های زنده این پارادوکس هستند.

واقعیتی که بیشتر در مورد شهر تهران و اغلب شهرهای ایران صادق است این است که ما بیش از آنکه به افزایش بزرگراه و خیابان نیاز داشته باشیم، به اصلاح و حتی تخریب معابر نیاز داریم. در بسیاری از موارد تنها با اصلاح یک چراغ، دوربرگردان، میدان یا حتی بستن یک دسترسی یا اصلاح و تعریض یک ورودی و خروجی می‌توان بسیاری از گره‌های ترافیکی سنگین را برطرف کرد.

مدیریت تقاضا؛ تنها راه واقعی کاهش آلودگی

کارشناسان بین‌المللی و حتی گزارش‌های داخلی شهرداری تهران تأکید دارند که توسعه حمل‌ونقل عمومی باکیفیت، اجرای واقعی طرح ترافیک LEZ (منطقه کم‌آلودگی)، قیمت‌گذاری تراکم، پارکینگ‌های حاشیه‌ای گران‌قیمت و محدودسازی موتورسیکلت‌های کاربراتوری، ۵ تا ۱۰ برابر بیشتر از تعویض خودرو یا ارتقای استاندارد سوخت تأثیر دارد. یک خط BRT واقعی یا توسعه خطوط مترو می‌تواند روزانه صدها هزار خودرو را از خیابان حذف کند و سرعت متوسط را ۳۰–۴۰ درصد بالا ببرد؛ یعنی کاهش مستقیم و فوری آلایندگی.

مقایسه عددی تأثیر اقدامات مختلف بر آلودگی تهران

هشداری به مسئولین شهری

هرچند که تمام موارد بالا در راستای محدود کردن استفاده از خودروهای شهری در سفرهای درون‌شهری است، اما واقعیت این است که در تهران و تمام شهرهای کشور میزان وجود و در دسترس بودن حمل‌ونقل عمومی به هیچ‌وجه متناسب با درخواست و تقاضا نیست و همچنان بسیاری از مناطق شهر به‌درستی به مترو و اتوبوس دسترسی مناسب ندارند. از سوی دیگر هزینه استفاده از تاکسی افزایش چشم‌گیری داشته است. اگر مسئولان بدون ایجاد و گسترش زیرساخت‌های عمومی هر یک از اقدامات بالا را انجام دهند، آنگاه قطعاً با موجی از نارضایتی‌ها مواجه خواهند شد.

نتیجه‌گیری: ترافیک را حل کنیم، هوا پاک می‌شود

تا زمانی که مدیریت ترافیک را به‌عنوان «مهم‌ترین اقدام کاهش آلودگی هوا» نشناسیم و فقط دنبال تعویض خودرو، سوخت بهتر یا فیلتر دوده باشیم، عملاً داریم با دست خودمان شهر را خفه می‌کنیم. تهرانی‌ها هر روز ۳ تا ۴ ساعت در ترافیک نفس نمی‌کشند؛ مشکل بنزین نیست، مشکل این است که ما بنزین را در حالت ایستاده و خزیدن می‌سوزانیم.

ترافیک تهران نه فقط قاتل زمان، بلکه مهم‌ترین قاتل هوای پاک شهر است. حل آن یعنی نجات جان میلیون‌ها نفر؛ همین امروز.

موتور دینو لئوپارد ۲۰۰ ؛ مشخصات فنی + تجربه رانندگی