تسمه تایم و کاربرد آن

در تمام موتورهای درون سوز، تایمینگ سوپاپ‌ها یا همان زمان‌بندی باز و بسته‌شدن سوپاپ‌ها وجود دارد و از اهمیت زیادی برخوردار است. تسمه تایم یا زنجیر تایم، وظیفه دارد تا با انتقال قدرت از میل‌لنگ به میل‌سوپاپ، به انجام‌شدن این زمان‌بندی کمک کنند. امروزه در اکثر خودروها از تسمه تایم استفاده می‌شود که پاره شدن آن، هم خسارت‌های زیادی به همراه دارد و هم باعث زمین‌گیرشدن خودرو می‌شود.

تسمه تایم چیست؟

تسمه تایم یا تسمه تایمینگ یا تسمه زمان‌بندی موتور، یکی از انواع تسمه‌هایی است که در خودروها استفاده می‌شود. تسمه تایم دارای دندانه‌هایی در طول خود هست که روی دنده‌های پولی سر میل‌لنگ و میل‌سوپاپ قرار می‌گیرند تا از لغزش و جابه‌جایی تسمه در حین کار، جلوگیری کنند. چرا که تسمه تایم باید ارتباط زمانی در کارکردن میل سوپاپ و میل لنگ را برقرار و این ارتباط را طبق همان زمان‌بندی اولیه، کاملا حفظ کند. تسمه تایم در پیشرانه‌های مختلف، متفاوت است و امکان استفاده از تسمه تایم یک پیشرانه برای پیشرانه متفاوت دیگر، ممکن نیست.

تاریخچه تسمه تایم

خودروهای درون‌سوز اولیه از زنجیر تایم و دنده برای تایم موتور و زمان‌بندی سوپاپ‌ها استفاده می‌کردند. این سیستم‌ها سروصدای زیادی داشتند و چون در آن زمان، خبری از روغن‌کاری و روانکاری زنجیر در حین کار نبود، این صدا باعث کارکردن درشت و پر صدای موتور می‌شود. اما در دهه ۴۰ قرن بیستم بود که تسمه‌های دندانه‌دار برای راه‌اندازی آسیاب‌ها اختراع شدند.

در سال ۱۹۵۴ یک خودرو مسابقه ای از کمپانی آمریکایی Devin-Panhard از موتوری استفاده کرد که به جای زنجیر تایم، تسمه تایم داشت. اما استفاده از تسمه تایم به‌طور گسترده در خودروهای تولید انبوه در سال ۱۹۶۲ و در خودرو آلمانی گلس صورت گرفت. سپس پونتیاک در تمپست خود در سال ۱۹۶۶ به عنوان اولین خودروساز آمریکایی بود که تسمه تایم را در موتور یک خودرو تولید انبوه استفاده کرد و در همان سال، فیات اولین شرکتی بود که تسمه تایم را برای یک موتور با دو میل‌سوپاپ به کار برد.

وظایف تسمه تایم

تسمه تایم در تمام پیشرانه‌های درون‌سوز از نوع دیزلی یا بنزینی دیده می‌شود. البته در بعضی از پیشرانه‌ها نیز از دنده برای انتقال قدرت و حرکت از میل‌لنگ به میل‌سوپاپ استفاده می‌شود که امروزه این روش دیگر کاربردی ندارد. تسمه تایم به دلیل مواردی مثل کاهش هزینه طراحی و تولید برای خودروساز، هزینه کمتر تعویض و صدای بسیار کمتر از زنجیر، امروزه به شکل گسترده‌ای در پیشرانه‌های خودروها استفاده می‌شود. برای باز شدن سوپاپ‌ها در زمان مشخص، نیاز است تا ارتباط دقیق فیزیکی بین میل‌لنگ که پیستون را بالا و پایین می‌برد و میل‌سوپاپ که وظیفه باز شدن سوپاپ‌ها را برعهده دارد، برقرار شود. این ارتباط از نظر زمانی نیز بسیار اهمیت دارد و به‌هم‌خوردن این زمان‌بندی دقیق می‌تواند به راحتی مانع از روشن‌شدن موتور خودرو شود. این ارتباط از میل‌لنگ به میل‌سوپاپ را تسمه تایم انجام می‌دهد.

اهمیت تسمه تایم

تسمه تایم از مهم‌ترین قطعات پیشرانه است. اهمیت این قطعه در حدی است که نبود آن مانع از کارکرد و روشن‌شدن موتور خواهد شد و حتی وجود مشکل و ایراد در آن نیز می‌تواند همین اتفاق را در پی داشته باشد. اما این قطعه از جهاتی دارای اهمیت بیشتری نسبت به بسیاری از قطعات پیشرانه است. چرا که در صورت خرابی که شامل پاره شدن یا ردکردن تسمه می‌شود، آسیب به دیگر قطعات موتور وارد خواهد شد. اهمیت تسمه تایم در حدی است که در زمان خرید ماشین و فروش خودرو، از مالک قبلی زمان تعویض آن پرسیده می‌شود تا مالک جدید زمان تعویض دوباره تسمه تایمینگ را بداند. ضمن اینکه در زمان کارشناسی خودرو نیز به این نکته توجه می‌شود.

عملکرد تسمه تایم

تسمه تایم یا زنجیر تایم، وظیفه انتقال قدرت و حرکت از میل‌لنگ به میل‌سوپاپ را برعهده دارد تا سوپاپ‌ها بتوانند در زمان دقیق و مناسب، باز و بسته شوند تا در نهایت تنفس موتور به خوبی انجام شود.

در موتور خودروهای درون‌سوز باید چهار عمل اصلی مکش هوا و سوخت، تراکم، انفجار و تخلیه صورت بگیرد تا انرژی سوخت، آزاد و باعث چرخش میل‌لنگ شود. این عمل‌های چهارگانه با چرخش میل‌لنگ و حرکت پیستون و باز و بسته‌شدن سوپاپ‌ها انجام می‌شود که فاصله‌گذاری دقیق زمانی بین تمام این کارها برقرار است. به این معنی که وقتی پیستون به سمت پایین حرکت می‌کند، سوپاپ هوا باید به محض شروع حرکت پیستون، باز شده تا هوا وارد سیلندر شود. با رسیدن پیستون به نقطه مرگ پایین و حرکت دوباره به سمت بالا، سوپاپ بسته خواهد شد. بعد از انفجار سوخت و هوا و بازگشت پیستون به سمت بالا، سوپاپ دود باز خواهد شد تا دود احتراق به بیرون راه پیدا کند و به محض رسیدن پیستون به نقطه مرگ بالا، سوپاپ دود بسته و با بازگشت پیستون، سوپاپ هوا باز شود.

ارتباط دقیق بین پیستون که حرکت خود را از میل‌لنگ می‌گیرد و سوپاپ‌ها که حرکت خود را از میل‌سوپاپ می‌گیرند، توسط تسمه تایم و در بعضی موتورها با دنده یا زنجیر تایم انجام می‌شود. به این صورت که یک پولی دنده‌ای به میل‌لنگ و میل‌سوپاپ متصل است که تعداد دقیقی دندانه دارد. تسمه تایم نیز تعداد مشخصی دندانه روی خود دارد که با درگیرشدن در دندانه‌ای پولی میل‌لنگ و میل‌سوپاپ، حرکت میل‌لنگ را با زمان‌بندی دقیق به میل‌سوپاپ رسانده و با چرخش آن، در نهایت باعث باز شدن و بسته‌شدن سوپاپ‌ها می‌شود.

انواع تسمه تایم

در حالی که تسمه‌ها به شکل‌های مختلفی در بازار و برای کاربری‌های مختلف و صنایع گوناگون وجود دارند؛ اما تسمه‌های تایم فقط به یک شکل در صنعت خودرو و برای صنایع دیگر، دیده می‌شود که همان شکل رایج و متداول آنهاست. اما تسمه‌های تایم نیز در عرض و طول و بسته به نوع و محل استفاده، متفاوت هستند. ضمن اینکه گام دنده که همان فاصله بین دنده‌هاست هم در کاربردهای مختلف و برای خودروهای مختلف می‌تواند متفاوت باشد.

تسمه‌های تایمینگ همگی به یک شکل هستند که شامل یک نوار لاستیکی بسیار مقاوم با تعداد زیادی دنده‌های قرارگرفته با فاصله بسیار دقیق روی آن می‌شود و فقط در ابعاد و اندازه برای موتور خودروهای مختلف، هستند. اما نکته‌ای که باید به آن اشاره کرد، وجود تسمه‌های تایم متری است. گاهی مواقع برای خودرو و یا دستگاه‌های صنعتی که دارای تسمه تایم هستند، نمی‌توان تسمه موردنظر را پیدا کرد. با استفاده از تسمه‌های متری که در بازار وجود دارد، تسمه تایم مدنظر ساخته می‌شود و با کمک دستگاه‌های مخصوص این کار، سر و ته تسمه تایم به هم دوخته می‌شود. در زمان استفاده از تسمه‌های متری باید به تعداد دنده‌ها و طول تسمه دقت کافی کرد تا با تسمه تایم اصلی موتور خودرو، یکسان باشد.

ساخت و طراحی تسمه تایم

برای ساخت تسمه تایم می‌توان از تسمه‌های متری موجود در بازار استفاده کرد. چرا که فاصله دندانه‌های تسمه‌های تایم در خودروهای مختلف که به گام دندانه‌های تسمه تایم شناخته می‌شود، غالبا یکی و در موارد متفاوت، کمیاب است و این تفاوت‌ها در عرض و طول تسمه‌هاست. اما طراحی تسمه تایم، نیاز به دانش و محاسبات بسیار دقیقی برای زمان باز شدن سوپاپ‌ها و حرکت پیستون دارد که با ابعاد و اندازه دیگر قسمت‌ها مثل اندازه بادامک میل‌سوپاپ و زاویه آن، تعداد سیلندرها، کورس پیستون و نقطه مرگ بالا و پایین و… در ارتباط مستقیم است. البته طراحی تسمه تایم در دستگاه‌های صنعتی معمولا به این پیچیدگی نیست.

برندهای تسمه تایم

شرکت‌های زیادی به ساخت تسمه تایم مشغول هستند. اما توصیه می‌شود تسمه تایم‌های توصیه‌شده توسط خودروساز یا حتی  از نمونه‌های موجود در بسته‌بندی‌های خودروساز استفاده شود. اما از معروف‌ترین برندهای تسمه موجود در بازار می‌توان به کنتیننتال، دانگیل، دایکو، پاورگریپ، رایکالتون، فرانتک، Frkpower و باندو اشاره کرد. دقت کنیم که در زمان خرید هم از فروشگاه‌های معتبر، تسمه تایم را بخریم و هم تسمه‌های گارانتی‌دار تهیه کنیم. در زمان خرید، شماره سریال و گارانتی را سریعا چک کنیم تا اصالت تسمه مشخص شود.

تفاوت تسمه تایم و زنجیر تایم

در بعضی از موتورهای درون‌سوز از تسمه تایم و در بعضی از پیشرانه‌های درون‌سوز از زنجیر تایم استفاده می‌شود که این قضیه به طراحی موتور بستگی دارد. تسمه تایم و زنجیر تایم، هر کدام محاسن و معایبی دارند.

تسمه تایم برای طراحان پیشرانه، هزینه کمتری دارد چرا که یک قطعه لاستیکی است. اما زنجیر تایم باعث افزایش هزینه تولید و بالارفتن قیمت خودرو می‌شود.

زنجیر تایم، عمر بسیار بیشتری دارد و از آنجا که احتمال پاره شدن و یا ردکردن دنده در آن بسیار کم است، ضریب اطمینان بالاتری نیز دارد.

احتمال آسیب‌دیدن زنجیر تایم در زمان بکسل ماشین یا در دنده روشن‌کردن خودرو، بسیار کم است؛ اما این کار با تسمه تایم می‌تواند باعث ردکردن تسمه یا پاره شدن آن شود.

تسمه تایم نیاز به تعویض و مراقبت دارد؛ اما زنجیر تایم، عمر بسیار بیشتری دارد.

در صورت نیاز به تعویض، زنجیر تایم هزینه بیشتری دارد و قیمت خرید آن نیز بالاتر است؛ اما این قضیه برای تسمه تایم، بسیار کمتر است.

برای تعویض زنجیر تایم نیز نیاز است تا بسیاری از قطعات جلوی خودرو را باز کنیم. در حالی که تعویض تسمه تایم خیلی راحت‌تر و سریع‌تر انجام می‌شود و به همین خاطر هم هزینه و دستمزد کمتری دارد.

از دیگر محاسن تسمه تایم نسبت به زنجیر تایم باید به صدای بسیار کم آن در زمان کارکرد اشاره کرد. این در حالی است که زنجیر تایم در صورت شل‌شدن، باعث ایجاد صدا می‌شود.

اما به‌طورکلی می‌توان گفت که زنجیر تایم بهتر از تسمه تایم است و شرکت‌های خودروسازی به خاطر ساده‌تر بودن موتور و کاهش هزینه‌های طراحی و ساخت از تسمه تایم استفاده می‌کنند.

دنده تایمینگ

موتور خودرو چه دارای تسمه تایم باشد و چه زنجیر تایم، دارای دنده‌های تایمینگ در روی میل‌لنگ و میل‌سوپاپ خواهد بود. در واقع تسمه یا زنجیر تایم، روی دنده‌های تایمینگ قرار می‌گیرد تا زمان‌بندی باز شدن سوپاپ‌ها به درستی اجرا شود. دنده تایمینگ روی میل‌لنگ یا میل‌سوپاپ دارای تعداد مشخصی دنده است و نشانه‌هایی دارد که در زمان تنظیم تسمه تایم و زنجیر تایم، بتوان با کمک آن نشانه‌ها، تایم موتور خودرو را به صورت دقیق، تنظیم کرد.

پیشرانه بدون تسمه تایم

همان‌طور که گفته شد، زمان‌بندی باز و بسته‌شدن سوپاپ‌ها با حرکت پیستون، امر حیاتی در کارکرد صحیح پیشرانه است. این ارتباط گاهی مواقع با تسمه تایم انجام می‌شود و گاهی مواقع با زنجیر تایم. همچنین در بعضی از موتورها نیز با کمک دنده این ارتباط صورت می‌گیرد. اما امروزه موتورهای درون‌سوزی دیده می‌شود که سلونوئیدها، وظیفه باز و بستن سوپاپ‌ها را برعهده دارند که به این ترتیب، می‌توان نظارت دقیق‌تری روی کارکرد سوپاپ‌ها و برنامه‌ریزی کاری آنها داشت. تعداد این پیشرانه‌ها بسیار کم است، اما حساسیت کاری آنها بالاست.

نشانه های زمان تعویض تسمه تایم

بهترین نشانه برای زمان تعویض تسمه تایم، سرآمدن میزان کیلومتر از کارکرد آن است. همچنین نباید از عمر تسمه تایم بیش از ۵ سال گذشته باشد.

همچنین گاهی مواقع در اثر فرسودگی هرزگردها و بلبرینگ‌های تسمه تایم، صدای این قطعات به گوش می‌رسد که احتمال خرابی آنها و قفل‌کردن ناگهانی این قطعات را افزایش می‌دهد. در این مواقع باید تسمه تایم و مجموعه قطعات آن را بازدید کنیم تا قبل از خراب‌شدن و ایجاد هزینه‌های زیاد، آن را تعویض و تعمیر کنیم.

همچنین می‌توان با باز کردن قاب تسمه تایم و مشاهده چشمی این قسمت، سلامت آن را تا حدودی فهمید. گاهی مواقع فرسودگی تسمه تایم، زودتر از موعد طبیعی آن رخ می‌دهد که با بازدید چشمی می‌توان به این قضیه پی برد. وجود ترک روی تسمه تایم یا کنده‌شدن گوشه‌های دندانه‌های روی آن، خبر از به سررسیدن عمر این قطعه حیاتی و مهم را می‌دهند.

زمان تعویض تسمه تایم خودروهای ایرانی

زمان تعویض تسمه تایم در خودروهای مختلف تا حدود زیادی نزدیک به هم هست؛ اما باز هم توصیه و سفارش خودروساز در این زمینه، تعیین‌کننده خواهد بود. معمولا زمان تعویض تسمه تایم در خودروهای مختلف در حدود ۶۰ تا ۸۰ هزار کیلومتر ذکر می‌شود که بهتر است تا چند هزار کیلومتر زودتر، اقدام به تعویض تسمه تایم کنیم. ضمن اینکه تسمه دارای تاریخ انقضا است و نباید از عمر آن بیشتر از ۵ سال گذشته باشد.

۵۰ هزار کیلومتر: رنو ال۹۰، رنو مگان، کیا ریو

۶۰ هزار کیلومتر: پژو ۲۰۶ با موتور TU3، پژو ۲۰۶ با موتور TU5، پژو ۴۰۵ با موتور XU7، پژو پارس با موتور TU5، پژو پارس با موتور XU7، تارا، تیبا، دنا پلاس، دنا پلاس توربو، دنا معمولی، رانا، ساینا، سمند با موتور EF7، سمند با موتور XU7، سمند سورن با موتور EF7، سمند سورن با موتور XU7، شاهین، کوییک

۸۰ هزار کیلومتر: پراید

علائم خرابی تسمه تایم

خرابی تسمه تایم به دو صورت است که یا به کل پاره شده یا اینکه چند دنده از آن اصطلاحا رد کرده است. در حالت اول که موتور خودرو خاموش می‌شود و در صورت استارت‌زدن که البته آسیب به موتور وارد می‌کند، موتور خودرو روشن نخواهد شد. در حالت دوم نیز ممکن است موتور خودرو روشن شود؛ اما به‌درستی کار نکند که باز هم در صورت احتمال ردکردن تسمه تایم، نباید به آن استارت زد. چرا که باز هم احتمال برخورد سوپاپ و پیستون‌ها وجود دارد. در این گونه مواقع بهتر است تا با مکانیک و کارشناس خودرو مشورت کنیم و خودرو به‌صورت خاموش تا تعمیرگاه حمل شود.

دور موتور غیرعادی

گاهی مواقع تسمه تایم پاره نشده و فقط به علت فرسودگی و ایراد در تسمه و دیگر قطعات آن مثل هرزگردها و بلبرینگ و تسمه سفت‌کن، باعث ردشدن یک یا دو دندانه از تسمه تایم می‌شود. در این مواقع، دور موتور خودرو، طبیعی نیست و موتور در حالتی کار می‌کند که انگار یک یا دو سیلندر از موتور، فعالیتی ندارد. همچنین حتی گاهی مواقع پیش می‌آید که موتور خودرو درست کار می‌کند اما نمی‌تواند به سرعت‌های بالا برسد و افزایش شتاب خودرو نیز مثل وضعیت استاندارد نیست.

از بین رفتن دندانه های تسمه

بازدید چشمی از تسمه تایم، یکی از راه‌های مشاهده سلامت و بررسی وضعیت آن است. وجود ترک روی تسمه و یا ساییدگی روی آن و یا کنده‌شدن بعضی از قسمت‌های دنده، خبر از خرابی این قطعه می‌دهند.

ایراد در استارت و حرکت خودرو

وقتی که تسمه تایم پاره شده یا چند دندانه از آن رد شده است، تایم خودرو به هم خواهد ریخت. اگر تسمه پاره شده باشد، موتور خودرو روشن نخواهد شد و اگر فقط چند دنده از تسمه رد شده باشد، ممکن است موتور خودرو روشن شود؛ اما به درستی کار نکند.

پارگی تسمه دینام

در بعضی از موتورها مثل موتور XU7 که روی انبوهی از خودروهای پژو و سمند موجود در کشورمان نصب می‌شود، پارگی تسمه دینام می‌تواند باعث برهم خودرو تسمه تایم شود. در این پیشرانه به خاطر طراحی آن، تسمه دینام که اتصال‌دهنده سر میل‌لنگ، دینام و کمپرسور کولر است از کنار قاب تسمه تایم موتور رد می‌شود.

خرابی و مشکلات در پولی‌های هرزگرد تسمه دینام یا سیستم تسمه سفت‌کن، باعث خرابی بلبرینگ‌های آن و سفت شدن تسمه، کش‌آمدن و فرسودگی آن می‌شود. به‌مرورزمان لایه‌های تسمه از هم جدا می‌شوند و تسمه به آخر عمر خود نزدیک می‌شود.

اما مشکل از همین‌جا شروع می‌شود. دیده شده خودرویی که تسمه دینام آن در حال پاره شدن است، از نظر تایم موتوری دچار مشکلاتی می‌شود. با کنده‌شدن تکه‌های تسمه و گذر از قاب نه‌چندان محکم تسمه تایم که دقیقا در کنار عبور تسمه دینام قرار دارد، این تکه‌ها و ریزه‌تسمه‌ها وارد قسمت تایم خودرو می‌شود و با نشستن در بین دندانه‌های پولی تایم، موجب ردکردن تسمه و به‌هم‌ریختن تایم موتور می‌شوند. در این لحظه پیشرانه ناگهان با کمی سروصدای عجیب خاموش می‌شود.

با معاینه تسمه تایم می‌بینیم که تسمه سالم است و در صورت استارت‌زدن، به درستی می‌چرخد؛ اما پیشرانه روشن نمی‌شود. در این‌جور مواقع خاموشی‌های ناگهانی، سریعا به چک‌کردن تسمه تایم بپردازیم تا از استارت‌زدن‌های بی‌مورد و خرابی‌های بیشتر جلوگیری شود.

پیامدهای پارگی تسمه تایم

پاره شدن تسمه تایم در بعضی از خودروها که به خاطر نوع طراحی، سوپاپ‌ها و پیستون با هم برخورد نمی‌کنند، فقط باعث خاموشی پیشرانه خواهد شد. در این‌گونه موتورها با تعویض تسمه تایم، می‌توان موتور را دوباره استارت زد و آن را روشن کرد.

اما در موتورهای جدید به دلیل تراکم بالا، سوپاپ‌ها در زمان باز بودن از محل پیستون در نقطه مرگ بالا هم پایین‌تر خواهند آمد. در نتیجه با پاره شدن تسمه تایم، حرکت سوپاپ‌ها متوقف خواهد شد و در نتیجه پیستونی که به سمت بالا در حال حرکت است، با سوپاپ‌ها برخورد خواهد کرد و باعث آسیب‌دیدن آنها خواهد شد.

یکی از عوامل آسیب‌رسان به سلامت تسمه تایم، شتاب‌گیری‌های شدید به‌صورت مداوم و معکوس کشیدن‌های سنگین یا بکسل‌کردن ماشین در زمان خرابی استارت خودرو است که باعث وارد شدن تنش زیادی به تسمه تایم می‌شود.

آزمایش سلامت تسمه تایم

باید بدانیم که بهترین راه و بی‌ضررترین راه برای تست پاره بودن تسمه یا سلامت آن، باز کردن قاب‌های اطراف تسمه تایم و مشاهده چشمی این قطعه هست. اما گاهی مواقع این کار ممکن نیست یا تخصص و آچار لازم را نداریم. بهتر است تا خودرو را در دنده یک بگذاریم و به‌آرامی آن را حرکت دهیم. اگر تسمه پاره باشد، به خاطر باز ماندن بعضی از سوپاپ‌ها، تراکم در سیلندر به خوبی صورت نمی‌گیرد و در نتیجه، عامل مقاومی در سیلندر نداریم که در برابر هل‌دادن ما مقاومت کند. البته باید در نظر داشت که این کار را به‌آرامی انجام دهیم تا آسیبی به پیستون و سوپاپ‌ها وارد نشود.

نحوه تعویض تسمه تایم خودرو

تعویض تسمه تایم خودرو نیاز به مهارت و آشنایی کامل با چگونگی عملکرد موتور خودرو و همچنین آشنایی کامل با نحوه تایم‌گیری پیشرانه دارد. با مراجعه به دفترچه سرویس دوره‌ای خودرو می‌توان به چگونگی تعویض تسمه تایم رسید. اما باز هم این کار بدون داشتن مهارت و دانش بالا در زمینه مکانیکی خودرو، می‌تواند منجر به آسیب‌زدن به موتور خودرو شود و هزینه‌های بسیار زیادی در پی داشته باشد.

اما به‌طورکلی برای تعویض تسمه تایم باید در ابتدا، ترمز دستی خودرو را بکشیم و زیر چرخ خودرو جک هیدرولیک می‌زنیم. برای افزایش ایمنی، بهتر است تا اتصال باتری نیز قطع شود. گیربکس را در حالت خلاص قرار می‌دهیم تا حرکت ناخواسته چرخ‌ها منجر به جابه‌جاشدن میل‌لنگ موتور و به‌هم‌خوردن تایم موتور نشود. برای راحتی بیشتر می‌توان شمع‌ها را نیز باز کرد تا اگر نیاز به چرخش میل‌لنگ موتور باشد، این کار راحت‌تر انجام شود.

قاب‌های روی تسمه تایم و سایر متعلقات را بر می‌داریم تا بتوانیم به‌راحتی و به‌صورت کامل به محل قرارگیری تسمه برسیم. روی پولی‌های دنده تایم، نشانه‌هایی قرار دارد که به ما کمک می‌کند تا تایم پیشرانه را تنظیم کنیم. این نشانه‌ها را می‌توان با مراجعه به دفترچه تعمیرات خودرو پیدا کرد.

بااین‌حال، ابتدا پیستون سیلندر اول را باید در نقطه مرگ بالا قرار داد. این نقطه زمانی است که پیستون در بالاترین وضعیت خود در سیلندر قرار دارد و سوپاپ‌های دود و هوا کاملا بسته است و زمان جرقه‌زنی شمع و انفجار سوخت است. بعضی از مکانیک‌ها، این کار را با باز کردن درب قالپاق سوپاپ نیز انجام می‌دهند تا نحوه قرارگیری نشانه‌های روی میل‌لنگ و میل‌سوپاپ و وضعیت باز بودن سوپاپ‌ها را نیز با هم چک کنند. چرا که گاهی مواقع، دیده می‌شود که بعضی از پولی‌های تسمه تایم که ضربه‌گیر دارند، لایه فلزی روی ضربه‌گیر به علت فرسودگی دنده تایم می‌چرخد و تایم با کمک نشانه‌ها به درستی تنظیم نمی‌شود.

نشانه‌های روی میل‌لنگ و میل‌سوپاپ که وضعیت تایم موتور را نشان می‌دهند را در محل مخصوص آنها که در سرویس دوره ای خودرو گفته شده است، قرار می‌دهیم. در این زمان باید پیستون نیز در نقطه مرگ بالا باشد که این وضعیت را می‌توان از محل بسته‌شدن شمع خودرو بررسی کرد. تسمه سفت‌کن را باز و تسمه قدیمی را خارج می‌کنیم. در صورت نیاز، هرزگردها و بلبرینگ‌ها را نیز باز و سلامت آنها را بررسی می‌کنیم تا در صورت خراب‌بودن و صداداشتن، تعویض شوند. تسمه جدید را می‌اندازیم و با تسمه سفت‌کن، سفتی آن را تنظیم می‌کنیم. سپس تمام قسمت‌هایی را که باز کرده‌ایم، به ترتیب می‌بندیم.

هزینه تعویض تسمه تایم خودرو

هزینه تعویض تسمه تایم تا حدود زیادی مشخص است. چرا که صنف مکانیکی و تعمیرکاران خودرو، این قیمت را تعیین کرده است. برای مثال هزینه تعویض تسمه تایم و بلبرینگ‌ها در ابتدای سال ۱۴۰۳ برای پراید حدود ۵۱۰ تا ۵۷۰ هزار تومان تعیین شده است که البته این قیمت می‌تواند در شهرهای مختلف نیز متفاوت باشد.

باید در نظر داشت که گاهی مواقع در زمان تعویض تسمه تایم، نیاز به تعویض قطعات دیگری مثل بلبرینگ‌ها و هرزگردها نیز هستیم که اجرت کار را بالاتر می‌برد. مثلا هزینه تعویض تسمه تایم رنو ال‌۹۰ در اکثر شهرها ۷۰۰ هزار تا ۱.۳ میلیون تومان تعیین شده است. اما برای تعویض کیت کامل قطعات تایم این خودرو باید در حدود ۲.۶ تا ۴ میلیون تومان پرداخت.

همچنین از دیگر فاکتورهای موثر در میزان اجرت، نوع و قیمت خودرو است که وقتی حساسیت کار را بالا رود، هزینه و اجرت کار نیز بیشتر خواهد شد.

نحوه خرید تسمه تایم مناسب

همان‌طور که در زمان خرید ماشین یا فرش خودرو از یک کارشناس خودرو استفاده می‌شود، بهتر است در زمان خرید قطعات مهمی مثل تسمه تایم نیز از افراد خبره و کارشناس بهره بگیریم. برای خرید یک تسمه تایم خوب و باکیفیت، بهتر است از فروشگاه‌های معتبر لوازم یدکی یا نمایندگی‌های فروش لوازم یدکی خودروساز، خریداری کنیم. در ابتدا به نام و نشان تسمه دقت کنیم تا از برندهای معروف و شناخته شده باشد. تاریخ تولید و انقضا، گارانتی و شماره سریال تسمه را بررسی و کنترل کنیم. تسمه را از نظر ظاهری بررسی کنیم تا تغییرات ظاهری و فیزیکی نداشته باشد. شکل دندانه‌های تسمه و کیفیت ساخت آن، نشانه خوبی از کیفیت کلی تسمه است. همچنین مشورت با مکانیک‌های ماهر و افراد کارشناس نیز می‌تواند ما را در خرید یک تسمه تایم خوب و باکیفیت، کمک کند.

قیمت تسمه تایم خودرو در بازار

تسمه تایم هر خودرو با توجه به برند سازنده آن، قیمت متفاوتی می‌تواند داشته باشد. همچنین برای برخی از خودروها باید در کنار تسمه تایم، قطعات دیگری نیز تعویض کرد که هزینه را بالاتر می‌برد. برای مثال کیت تسمه تایم رنو ال نود ۲.۵ تا ۳.۵ میلیون تومان است. قیمت تسمه تایم پراید ۲۸۰ تا ۳۳۰ هزار تومان و قیمت تسمه تایم پژو ۲۰۶ با موتور TU5 نیز ۴۰۰ تا ۴۵۰ هزار تومان است که برای کیت کامل آن باید ۱.۱ تا ۱.۲ میلیون تومان پرداخت کرد. این در حالی است که قیمت تسمه تایم برای پژو ۲۰۶ با موتور TU3 برابر ۳۰۰ تا ۳۸۰ هزار تومان خواهد بود. قیمت تسمه تایم پژو ۴۰۵ و پارس و سمند با موتور XU7 نیز ۴۰۰ هزار تومان است. در حالی که برای تسمه تایم سمند و دنا با موتور XU7 باید ۹۰۰ هزار تومان تا ۱.۱ میلیون تومان هزینه کرد.

این قیمت‌ها برای بهار سال ۱۴۰۳ است.

نتیجه گیری

یکی از مواردی که در زمان خرید ماشین و یا فروش خودرو در حین کارشناسی خودرو از مالک پرسیده می‌شود، زمان تعویض تسمه تایم موتور است. این کار هم هزینه دارد و هم پاره‌شدن تسمه تایم، خسارت‌های سنگینی به همراه می‌آورد. سرویس‌دوره‌ای و توجه به زمان تعویض قطعات مصرفی، باعث می‌شود تا بسیاری از هزینه‌های سنگین آینده، حذف شوند. تسمه‌ها در پیشرانه‌ها، جزو قطعات مصرفی هستند و توجه به زمان تعویض آنها و کارکرد این قطعات باعث می‌شود تا قبل از پاره شدن و ازکارافتادن موتور، آنها را تعویض کنیم. تسمه تایم در این میان از اهمیت بسیار بالاتری برخوردار است و پاره شدن ناگهانی آن در حین کار، می‌تواند هزینه‌های سنگینی به همراه داشته باشد.

سوال های متداول

عمر مفید تسمه تایم چقدر است؟

عمر مفید تسمه تایم در خودروهای مختلف، متفاوت است؛ اما نباید بیشتر از ۵ سال از تولید آن گذشته باشد. در اولین تعویض تسمه تایم، زمان تعویض به سفارش خودروساز بستگی دارد که می‌توان زمان توصیه‌شده توسط خودروساز را در دفترچه تعمیر و نگهداری خودرو دید. اما اگر تسمه تایم اولیه تعویض شده باشد و در دفعات دوم به بعد قرار داریم، معمولا برای بسیاری از خودروها گفته می‌شود که در زمان رسیدن به کارکرد ۶۰ هزار کیلومتر به فکر تعویض تسمه باشیم. این زمان برای برخی از خودروها تا ۸۰ هزار کیلومتر نیز گفته می‌شود. البته باید در نظر داشت که نوع رانندگی و میزان زمانی که در ترافیک می‌گذرانیم، موثر هستند که با توجه به این موارد، بهتر است تا همیشه چند هزار کیلومتر زودتر اقدام به تعویض تسمه تایم کنیم.

استارت‌زدن بعد از پاره شدن تسمه تایم باعث چه چیزی می‌شود؟

این کار در خودروها به دو صورت نتیجه می‌دهد. در خودروهایی که با پاره شدن تسمه تایم، سوپاپ به پیستون برخورد نمی‌کند، اتفاق خاصی نخواهد افتاد و فقط پیستون‌ها به‌صورت آزاد با صدایی خاص در سیلندر حرکت می‌کنند که نشان از پاره شدن تسمه تایم است. اما در اکثر موتورها که پاره شدن تسمه تایم باعث برخورد پیستون و سوپاپ می‌شود، در صورت استارت‌زدن، پیستون و سوپاپ‌ها با هم برخورد می‌کنند و منجر به کج‌شدن سوپاپ تا شکستن پیستون و حتی آسیب به سرسیلندر خواهد شد.

آیا ردکردن تایم می‌تواند به موتور خودرو آسیب بزند؟

این اتفاق بستگی به این دارد که چند دندانه از تسمه تایم رد شده باشد. گاهی مواقع با دو دندانه ردکردن تسمه تایم، اتفاقی نمی‌افتد و فقط کارکرد موتور دچار اختلال می‌شود. اما در بعضی مواقع نیز باعث برخورد سوپاپ و پیستون می‌شود و آسیب‌های زیادی به موتور وارد می‌کند. در خیلی از مواقع، بکسل ماشین یا شتاب‌گیری سنگین باعث ردشدن تسمه تایم می‌شود.

نویسنده: علیرضا داودی