موضع ایمنی و استانداردهای امنیتی در صنعت خودرو به هیچ عنوان مقوله جدیدی نیست. به عبارت دیگر، حتی پیش از خلق خودرو و در زمان رواج درشکه‌های اسب‌کش نیز نیاز به وجود برخی تمهیدات امنیتی و ایمنی بسیار مشخص بود. در نتیجه تقریبا از همان ابتدا درشکه‌ها به فانوس و ترمزهای چوبی مجهز بودند تا ضمن داشتن توانایی دیدن مسیر در شب هنگام، بتوانند وزن قابل توجه درشکه را کنترل کنند و از سرعت آن بکاهند.
این مهم با ورود خودروهای بخار و سپس خودروهای مجهز به پیشرانه‌های احتراق داخلی، به دلیل داشتن وزن و سرعت بیشتر، به شکل محسوسی ارجحیت یافت، چرا که با افزایش وزن و سرعت، احتمال بروز تصادف و آسیب‌های وارده احتمالی نیز افزایش چشمگیر یافت.
این موضوع در گذر سال‌ها و با پیشرفت موازی تکنولوژی خودرویی در زمینه تجهیزات و قابلیت‌های ایمنی، گسترش چشمگیر یافت و رفته رفته به استانداردهای اجباری در صنعت خودروسازی جهان بدل شد. به این صورت که هیچ خودروساز بین‌المللی در مقیاس تولید انبوه نمی‌تواند از رعایت این استانداردهای خودرو سر باز زند. بر اساس تحقیقات انجام‌گرفته، ویژگی‌های ایمنی جدید می‌توانند تا ۴۰ درصد از احتمال بروز حادثه جدی کم و احتمال آسیب‌دیدگی را تا ۵۳ درصد کاهش دهند.
رایج ترین استانداردهای خودرو
در دنیای امروزی صنعت خودروسازی، برخی استانداردهای خودرو برای ما بیشتر شبیه بدیهیات است، اما در گذشته‌های دور، به همین ویژگی‌های ابتدایی به چشم نوآوری و آپشن‌های مضاعف نگاه می‌شد. در ادامه به‌صورت خلاصه نگاهی به رایج‌ترین ویژگی‌های ایمنی در صنعت خودروسازی تراز اول جهان می‌اندازیم.
کمربند ایمنی
کمربند ایمنی تا دهه ۱۹۶۰ میلادی حتی برای سرنشینان جلو نیز اجباری نبود. در این دهه با افزایش چشمگیر قدرت و سرعت خودروها، کمربند ایمنی مخصوصا برای سرنشینان ردیف جلو به یک اجبار بدل شد، اما هنوز نمونه سه نقطه اتصال (نمونه امروزی کمربند ایمنی) در صنعت رواج نیافته بود. در پایان دهه ۱۹۶۰ میلادی، کمربندهای معمولی دو نقطه اتصال معرف به Lap Belt به‌صورت اجباری به نمونه سه نقطه اتصال تغییر یافت و استفاده از آن از سال ۱۹۶۸ اجباری شد. همچنین از دهه ۱۹۸۰ میلادی، تجهیز ردیف عقب خودروها به کمربند ایمنی نیز به یک ویژگی الزامی بدل شد.
تایرهای سیم دار
تکنولوژی تایرسازی مسیر بسیار طولانی و پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشت تا به آنچه امروز می‌شناسیم دست یابد. امروزه تایرهای تقویت‌شده با سیم‌های فولادی معروف به Steel Belt (به جای نمونه‌های تقویت‌شده با نخ‌های صنعتی) به استاندارد فراگیر و جهانی بدل شده است که ضمن داشتن طول عمر بیشتر از توان تحمل وزن بالاتر نیز برخوردارند.
ترمز ضد قفل
قفل کردن ترمزها در مسیرهای لغزنده یا تحت ترمزگیری سنگین، یکی از پرخطرترین سناریوها برای از دست دادن کنترل خودرو در حال حرکت است. سیستم ترمز ضد قفل (ABS) از دهه ۱۹۵۰ میلادی از سوی شرکت‌های اروپایی و آمریکایی در دست تحقیق و توسعه بود، اما نمونه پیشرفته ۴ کانال امروزی آن در دهه ۱۹۷۰ میلادی از سوی شرکت بوش (Bosch) آلمان به‌صورت تولید انبوه به صنعت خودروسازی جهان معرفی و استفاده اجباری از آن از سال ۲۰۱۲ میلادی محقق شد.
سیستم سوخت رسانی انژکتوری
حقیقت این موضوع را که استفاده از سیستم سوخت رسانی کاربراتوری هنوز هم در کشورهای در حال توسعه رایج است، نمی‌توان انکار کرد. اما مزیت‌های بارز سیستم سوخت‌رسانی انژکتوری چند نقطه‌ای معروف به MPI یا MPFI، نظیر بهبود مصرف سوخت، کاهش آلایندگی و بهینگی احتراق باعث شد که این سیستم سوخت‌رسانی از ابتدای دهه ۱۹۹۰ بیشتر نقاط جهان به صورت اجباری جایگزین کاربراتور و به یکی از استانداردهای خودرو تبدیل شود.
کیسه هوا
ایده استفاده از کیسه هوا به دهه ۱۹۷۰ میلادی بازمی‌گردد. اما بر اساس تحقیقات مکرر انجام‌شده، کیسه ایمنی هوا یا Air Bag، بدون استفاده از کمربند ایمنی تاثیر محافظتی چندانی ندارد و بعضا باعث بروز آسیب بیشتر نیز می‌شود. در نتیجه اجباری شدن این ویژگی تا ابتدای قرن ۲۱ام (دهه ۲۰۰۰) به تعویق افتاد، چرا که همچنان تاکید صنعت خودروسازی بر استفاده از کمربند ایمنی بود. اما کیسه هوا امروزه یک استاندارد اجباری حداقل برای دو سرنشین جلو حتی در خودروهای اقتصادی ارزان‌قیمت است.
استانداردهای خودرو امروزی
حالا به دومین دهه از قرن حاضر بازمی‌گردیم. جایی که برترین تکنولوژی‌های روز به‌صورت اجباری جای خود را به آپشن‌ها و ویژگی‌های سفارشی داده‌اند تا بر امنیت سرنشینان و عابران پیاده و سایر خودروهای در حال تردد اضافه کنند. برخی از این ویژگی‌های ایمنی حتی در خودروهای تولید روز بازار داخلی ایران نیز ارائه می‌شود، اما هنوز حالت اجبار و قانون به خود نگرفته‌اند.
دوربین دنده عقب
استفاده از دوربین دنده عقب از سال ۲۰۱۸ به استاندارد اجباری در صنعت خودروسازی جهان بدل شد. به این ترتیب که هیچ خودرویی بدون داشتن دوربین دنده عقب اجازه تولید یا واردات به کشورهای تراز اول آمرکایی و اروپایی را ندارد. با وجود عدم پیچیدگی فنی، این ویژگی ارزان‌قیمت یکی از پرکاربردترین استانداردهای ایمنی در صنعت خوردوسازی امروز جهان است.
سیستم نظارت بر فشار باد تایرها
سیستم اعلام و نظارت بر فشار باد تایرها معروف به TPMS، از آنجایی محبوبیت یافت که مشخص شد عدم تنظیم بودن فشار باد تایرها تا چه اندازه بر رفتار دینامیکی و حفظ کنترل خودرو در سناریوهای پرخطر تاثیرگذار است. سیستم TPMS یک ویژگی نهان اما بسیار مهم و تعیین‌کننده در افزایش عمر مفید تایرها، حفظ رفتار دینامیکی خودرو در شرایط ترمزگیری و هنگام پیچیدن و مخصوصا به وقت حمل وزن زیاد است. این ویژگی از سال ۲۰۰۷ به لیست استانداردهای صنعت خودروسازی پیوست.
سیستم روشنایی در روز
از زمان عرضه در خودروهای مونتاژی و تولیدی بازار داخلی ایران، به سیستم روشنایی در روز یا DRL بیشتر به چشم یک ویژگی زیبایی نگاه می‌شد. اما خلق ویژگی DRL (دیلایت) در حقیقت از اجباری بودن استفاده از سیستم روشنایی خودرو در شبانه‌روز و به هنگام رانندگی در مناطق شمالی اروپا نشات گرفت. در این مناطق به دلیل گرگ و میش بودن همیشگی هوا در ترکیب با مه سنگین و پیوسته، دولت‌ها رانندگی با خودرو را تنها ملزم به روشن بودن سیستم روشنایی دانستند تا از بروز حوادث در آب و هوای تاریک و روشن جلوگیری کنند.
سیستم DRL از حدود سال ۲۰۱۰ به عنوان یک ویژگی دوگانه زیبایی و ایمنی به صنعت خودرو وارد شد و از سال ۲۰۱۵ به عنوان یک آپشن اجباری اما محبوب از سوی خودروسازان به کار گرفته شد، چراکه تاثیر بسزایی در طراحی ظاهری خودرو دارد. سیستم دیلایت از لحظه روشن شدن خودرو تا لحظه خاموش شدن، منحصر از شرایط روشنایی محیط و شرایط جوی به‌صورت پیوسته روشن خواهد بود.
سیستم کنترل پایداری و ضد هرزگردی
اگرچه ممکن است این ویژگی کمی غیر اجباری به نظر برسد، اما سیستم ضد هرزگردی چرخ‌ها یا TCS یا کنترل کشش در مناطق دارای شرایط جوی نامناسب به شکل خیرهکنندهای به نجات راننده و سرنشینان می‌آید. از آن مهم‌تر ترکیب TCS با سیستم کنترل پایداری الکترونیکی یا ESC است. وظیفه این سیستم نظارت پیوسته بر رفتار دینامیکی خودرو و به‌کارگیری دریچه گاز، سیستم ترمز و سیستم ضد هرزگردی به منظور جلوگیری از خارج شدن خودرو از حرکت مستقیم یا جلوگیری از واژگونی احتمالی آن است. این ویژگی اساسی از سال ۲۰۰۰ به عنوان یک آپشن اجباری به لیست امکانات استاندارد خودروها افزوده شد.
ترمز کمکی
سیستم ترمز خودرو هرچقدر قدرتمند و دارای قابلیت ضد قفل باشد، باز هم عامل استفاده از آن انسان (شخص راننده) است که می‌تواند به سادگی با تاخیر در واکنش مواجه شود و در جلوگیری از حادثه ناموفق عمل کند. سیستم کمک ترمز یا BA، یک سیستم هوشمند است که با تکیه بر اطلاعات رادار، لیزر و دوربین‌های قرارگرفته در بخش جلو خودرو، حرکت خودروها و اجسام در محیط روبروی خودرو را تحت نظر و در صورت نزدیک شدن به مانع، بدون نیاز به دخالت راننده اقدام به ترمزگیری می‌کند.
این سیستم هوشمند به دلیل داشتن سرعت بسیار زیاد در واکنش به موقعیت حساس و خطرناک، تاخیر احتمالی و خطای انسانی را از میان برده و از همان چنددهم ثانیه زمان مورد استفاده بیشترین بهره را می‌برد تا مسافت توقف خودرو را به شکل خیرهکنندهای کاهش دهد. این سیستم نیز به موازات ESC از سال ۲۰۲۲ به استاندارد اجباری صنعت خودروسازی تراز اول جهان بدل شد. این ویژگی بخشی از سیستم رانندگی نیمه‌خودران خودروهای جدید موسوم به هشدار برخورد از جلو یا FCW است و در طیف کامل خودروهای تولیدی جهان جای ندارد.
نظارت بر توجه راننده
بخشی دیگر از سیستم رانندگی نیمه‌خودران در خودروهای جدید به‌صورت کلی متوجه میزان تمرکز راننده بر عمل رانندگی است. به این صورت که در صورت بسته ماندن بیش از حد طولانی چشمان راننده (طولانی‌تر از چشمک زدن طبیعی)، یا توجه بیش از حد به اطراف خودرو و به‌صورت خلاصه، عدم توجه به جلو، راننده را با هشدار صوتی (بوق) یا فیزیکی (لرزش فرمان یا صندلی) متوجه خود می‌سازد. طبیعتا این ویژگی نیز متوجه تمامی خودروهای تولیدی نیست، اما یک ویژگی اجباری در خودروهای دارای سیستم نیمه‌خودران به حساب می‌آید.
کنترل حرکت بین خطوط
مجموعه قابلیت‌های ITA و LCA و LDW و LKA همگی به نحوی بر حفظ حرکت خودرو در میان خطوط جاده و جابجایی ایمن خودرو در میان خط‌های مسیر نظارت دارند. به این ترتیب که با کمک گرفتن از رادارها، لیزرها، دوربین‌ها و سنسورهای نقاط کور خودرو، حرکت در بین خطوط جاده یا جابجایی میان آن‌ها را برای رانندگان (مخصوصا رانندگان آماتور) ساده‌تر و ایمن‌تر می‌کنند. اگرچه این ویژگی‌ها در بین خودروهای مدرن مجهز به رانندگی نیمه‌خودران اجباری است، اما با توجه به پیشرفتگی این سیستم، در خودروهای فاقد قابلیت خودران اجباری نیست.
استاندارد خودرو در آینده نزدیک
با توجه به فراگیری قابلیت‌های الکترونیکی و کامپیوتری و تاثیر خیره‌کننده هوش مصنوعی (AI) در گسترش قابلیت‌های صنایع مختلف جهان، می‌توان به سادگی حدس زد که در دهه پیش رو چه ویژگی‌هایی به اجبارهای قانونی و ضروری صنعت خودروسازی تراز اول جهان بدل شود. اگرچه اجباری ساختن این ویژگی‌ها نیازمند گسترش زیرساخت‌های وابسته به صنعت خودرو نظیر تکنولوژی به‌کاررفته در طراحی و ساخت جاده‌ها خواهد بود، اما رویه کلی صنعت خودروسازی نشان از وابستگی روزافزون این صنعت به ویژگی‌های ایمنی جدید دارد. در ادامه به صورت خلاصه به معرفی برخی ویژگی‌هایی می‌پردازیم که در سال‌های آینده به لیست آپشن‌های اجباری و استاندارد صنعت خودروسازی افزوده خواهد شد.
از این ویژگی‌ها می‌توان به نظارت بر نقاط کور (BSM)، ترمز اتوماتیک هوشمند به هنگام حرکت در دنده عقب (RABE)، رانندگی نیمه خودران، کروز کنترل هوشمند تطبیق‌پذیر، روشنایی و برف پاک‌کن اتوماتیک (سنسور نور و سنسور باران)، تغییر زاویه سیستم روشنایی منطبق بر زاویه فرمان، نمایشگر مجازی سه بعدی (HUD)، سیستم کمک پارک، سیستم هشدار حضور سرنشین در ردیف عقب، سیستم هوشمند تلماتیک (Telematics) با قابلیت اتصال به تلفن همراه هوشمند و ارائه مختصات جغرافیایی و تماس با نیروهای امدادگر در صورت بروز تصادف، رادار تشخیص عابر پیاده و سیستم روشنایی LED هوشمند با قابلیت تنظیم دقیق زاویه و نحوه نورپردازی معروف به روشنایی ماتریکسی اشاره کرد.
نویسنده: شهاب انیسی